Äîêóìåíò âçÿò èç êýøà ïîèñêîâîé ìàøèíû. Àäðåñ îðèãèíàëüíîãî äîêóìåíòà : http://www.philol.msu.ru/~slavmir2009/data/3.pdf
Äàòà èçìåíåíèÿ: Thu Apr 16 14:42:34 2009
Äàòà èíäåêñèðîâàíèÿ: Tue Oct 2 08:45:52 2012
Êîäèðîâêà:

. .
(, ) , ,

. , , , . , - , . , XIX XX , , XX (, , ), . , . , : ; ... , , , ; ; ; , , , ... ; ... , ; . , . ( ) ( ). , . , . . , , - , , - . ( ), ( ). : , , . , , . , , . , , . , - .

, , ( )
. .
(, ) , , ,

. , . , , , . . . . . , , . , . 1040 2001 . 1300 2008 . , I , 2008 ; , , ; . / , , , , , , . , , , . : , , , , , , , , . . - .

201

, 2001 . , 2008 . 106 : , , , ; , , , , ; -, , , ; , , , , , , ; ; ; ; ; ; , , . , , , , . 275 2008 . 16 , 2001 ., , 2008 ., , , , , , , , , , , , . (, -, , , . .) , ., ., ., ., , ., ., ., ., , . . ., : , , , , , -, , , , , , , , . , , , , : , , , , , . 16 : , , , . , : , , , . , , -

, , , , . , , 2008 ., : , , , , , (2001 ; 2008 . . 1 .). 40 : , , , , . , 13 : , , , . 18 , 2001 . , : . 2001, . 2008, : . 2008. 10 : . . 2001, . 2008. 5 : : . 2001, . 2008. , , , . , . , , . 2001 . 16 . , 2008 . , 30 . , 2001 . , , , , . , , , , .

/ . . . / . . . . ., . . ., 2001. I . 2008.

:
. .
(, ) , , ,

. , . , . , , - [ 2007: 36]. , . 1. , , : . (. torik ) 1) . , ; 2) . ; , . 2. , , : . (. babayiit , ), . ; , ; : ,
Ñ

, , , , ( , , ). 3. , , : . (. katl, . katil , ), . 1) , , ; 2) . . : , ; , ; . , , , . , , , « » [, 1999], . , , , -

202

, : . (. leen ) 1) , , ; 2) . , , , , , ; : , , . -(). , , [ 1981: 129]. : ; ; ; [, 1999]. , , -() : , , -.', -.; , -.', . « . : " ". , " " ", " . 1 , 1977. , : " ". - ", " .

. - (-) , » [ 1981: 130]. : , , . [, 1999]. (1999) : ; , ; . -() ; () ; . , , , , : ; ; ; . - ( ). , - , , () (, ), , .

. . . , 2007. ., . . , 1999. . // . , 1981. . 129132.

,
.
(o, )

.
( , )

. , . , . . . . , . , ., , , , , . . , , . . , (resp. ) . , .

-
. .
(, ) , ,

. . . - , . : -

203

, , . . . , , , , , . , . . , « » « » (, 110. 27.06.08), « » . , « - 2020 , ». : , , , , ; : , , , : . : ; ; ; . . : , . « », , . , , . «» : , ( --

2020 ), : 600 , . , . , « », «» ([ 2008]). , «», . , - «» . : , , , . - . , : ... , ... , , , . - 2020 . , . , , .

. . « »: ? ( ) // : 2- . ., 2008.

- :
. .
. . (, ) , ,

. , , - () . , , , , . , (, , , ). , «» . . [. : « » ( 2 ., 1981), « » (1983), « » (1984), « » (1985), « » (1986), « » (1988), « » (1992), « » (1994)] , . , . -, , , , (www.slovari.ru, www.krugosvet.ru, www.ru.vikipedia.org, http://slovari.yandex.ru, http://www.encyclopedia.ru, http://elementy.ru/news/430687 .). , , . : , , , , , , , , . , , / .

204

: , ; () , ( ); , (), . - (), , , , , ( ). , : , - / , ( ), , , ( ), . , , , . , , .

, , - . , , ( ) (, .) . , , . , . , ( ) , . . , , , .

( )
. .
(, ) , , ,

. - , . , -, . , . , , , , . . . . « » . , , , , . . , . « » : - / - ( bez-) ( ne-), - , () ( NI) . , . , . , - / - (.: ). , . : . , : (, , ), (, , ), (, , ), (, , ). . - , , , ( ), . : . , . , (57% 63% , ). (30% 23%), (13% 14%). , . ( ) . « » () NI . , ,

205

. : , , . . .: ani to ani ono, ani ryba ani rak, ani vidu ani slechu. , , . , , ( ): . , , . ani floka, ani lotu. , : nemastny neslany, tma jako v pytli. : 1) ( + ): , ; 2) : , ; 3) , , : , , . . -

. - / - ( -) , , , . . . : , ; ; , ; , . , , , .

. .
(, ) , , , ,

. , , . , . , . , . , . : 1) , , , ; 2) , , , ; 3) , , , , , , . - . ( ), ( ). , , « », « » «- ». - - -, : / , / , , : () , . ( ). - - ( 2012). , , , : «» «, ». («; , ») ( ). . . (. . .) , , , . . . , , « », , . , , . , , , , ( ). , , (. ). , . . 18 40 20 . : 17 , 73,2% , 65% . , , -

206

, . . , , (, ). . . 1. , -

. 2. . 3. . 4. , ( ), .

. . : // . , 2006. . 92101.

. .
(, ) - , , ,

. . . , , [ 2001: 25]. , . , (c., : [ 2000: 21]). ( [ 2000]). , , ( ) ( , ) . ( ) , . « », , , [, , 1989: 93, 28] . , . , , . , , , *tj *dj, . 50 : (.), (.), (.), (.), (.), (.), (., .), (.), (.), (), (.), (.), (.). . -: (1816) (1812); (1792, .) (1780, .); (1804, .) (1845, .). , , , , : (, , , , , , , , , , ; , , , ), (, , ). , . , -- / -(, ) -- (, , ); , , -- / -- -- (, ) -- (, ). *tj *dj: (.), (.), (.), (.), (.), (.), (.); (.), (.), (.), (.), (.), (.). . , : , . . -, -, -: (.), (.), (.); (.), (.); . , -, -: (1812, ., .) (1823, ., ), (.). -- / --: (.), (.), (.),

207

(.), (.), (.). , : - (), -- (), - (), () . , , - .

. . // XVII XIX : . 2 / . . . . . ., 2001. . . : . . ... . . . ., 2000. . . : . ., 2000. . ., . ., . . : . ., 1989.

. .
- . . . (, ) , ,

. , , , . - , . , , . , , ( ), ( ), ( ), , . , , , . , . , , , . , , . , , , - , - . , : . ; . ; . NarozenÌ PÀna Naseho Jezise Krista; . . : . ; . , . . : . ( ); . J; . Vjezd PÀna do JeruzÀlema; . . : . ; . ; . KvetnÀ nedle; . , . , - . - . , . : , , . , , . , ( , , ) . . . , . 2000 . (). ( , ). : . , . , . , . , . , . , . , . , . , . , . , . . : . , . , . , . . . : , , , , . . , 1912 . (, ) , . , . . , : , ; , ; II , ; (), . , . : . , . , . - . , . , , , . , . , . . , . , , , . , , , , - . , .

208

. .
(, ) , , ,

. , , , , . XIXXX - . . . - . . , , , - . . . , , . . , , , . , . . : , , , . , , : , , , ; przemysl, ekonomika przemyslu, gal przemyslu, przemysl ci ki, lekki, obronny, produkcja, narzdzia produkcji, asortyment; , , i, , i, . XIXXX . - , , , . , , . . , . . . , . . . , . XIXXX , , . , , . , , , . , XIX XX , .

- ( )
.
. (, )

. .
- (-, )

1. - . . , , . flek, facka, trumpeta, . barva, skoda . . . 2. - . , -, . . . 3. - , - (, , ), . , , «», «-

». . 4. - , . . , , «» «» . ., , , , mÌt smlu, mÌt ststÌ, dÀvat pozor; imati srecu; imati smolo . . . , «» , «» , . . mÌt pecha, mÌt kliku, dÀvat bacha; . imati peh . . 5. -

209

, , (. . ) . , -

- . . «- ( )», .

? ( )
. .
(, ) , , «»,

. I . « ». , , . : , , , , . . . , . , , , . , , , , , . (diskontinuitnÌm) . (1781 .) , . . , -, . . , ' , . . , , , , , , , . (1989 .), (2004 .) , «otevÌrÀme se svtu a svt se otvÌrÀ nÀm» , - . , - , de facto: 1) lingua franca1 ; 2) , ; 3) ( ) , : , , ' , , , . , , , . , «», « »: volejbal, fotbal, lazer, fanousek, vagon, tramvaj, buldozer... : volejbalovÙ, tramvajovÙ, tramvajÀk, tramvajacka, tramvajÀckÙ, tramvajenka... ahoj, 2. 1989 . . , ' : body-bullding, damping, dumping, mail, fashion, fax-mail, gambler, garden party, greenpeece, happening, hardcopy, hendikep, handicap, hendikepovanÙ, handicapovanÙ, jukebox, juke-box, keep smiling, keyboard, klipr, clipper, legÌny, leggins, SERP, VD, sms, esemeskovat, vyemeskovat, za-, vyzmovat, naloudovat, pisnepovat, apgrejdovat, zazipovat, vyrendrovat, vydylÌtovat, vyexportovat, naimportovat, georeferencovat, ortorektifikovat, udlat double click, kliknout... , . , . . · . , jdu si callnout, jsem ve worku, pÌsu SMS ... , , , : Step by step, TIP TOP, Don't Worry, Be Happy ( Bobby Mcferrin), It´s my life, time is money . , . , . · : , , , , , , . ' , . , 1995 . DNES , , , , : Internet : bezedno, datarÀj, chytrozvys, krokdotmy, lidipoj, mozko-nÀsobitel, propojsvt, rozumuvÙprodej, sbliznÌk, svtrozum, Çdajobludist, vdyklÌc, vsevjednom, zembh; piercing : cednÌkace, dourizace, kozozavsovac, krÀslopich, mÑdobodÀnÌ, modotrp, resetomÀnÌ, sebepich, skrzomas, tlovrtna, vsehopich; makeup : bubumaska, hruzo-maska, ksichtohyzd, lÌcodes, lzitvÀr, marfusnÌk, marne, maskÀc, muzolapka, nicplet, pletokras,

______________________________

1 Lingue franca [lingva franka] smÌsenÀ ec vtsÌ vÌcejazycnÈ komunity, zejm. sms arabstiny, ectiny, italstiny, francouzstiny a spanlstiny uzÌvanÀ do 19. stoletÌ v pÌstavech StedozemnÌho moe. 2 Ahoi [ohoe] heslo uzÌvanÈ na vÀlecnÙch lodÌch nÀmonÌch asi v tom smyslu jako u vojska pozemnÌho volÀnÌ «Kdo tu?». «Ottv slovnÌku naucnÈm» 1888 .

210

promesok, pretvÀrka, samcovÀbnÌk, uhropryc, voklavoko, vrÀskokryt, znovuzrod3. , , , , . · . . , , , «nedÀ se k porozumnÌ». , ,

. . , «pÌmo masivnÌ» [ 1997: 20]. .

Ottv slovnÌk naucnÙ: illustrovanÀ encyklopaedie obecnÙch vdomostÌ. V Praze: J. Otto, 18881909. DÌl 1. A Alpy. 1888. Danes Fr. Situace a celkovÙ tav dnesnÌ cestiny // Danes Fr. a kol. CeskÙ jazyk na pelomu tisÌciletÌ. Praha, 1997. S. 1824. Kucera K. K nejnovjsÌm vlivm anglictiny na ceskÙ jazyk. PednÀsky z XXXIV. a XXXV. bhu LSSS. Praha, 1995. S. 7782.

- ( , / , )
. , .
(, ) , , , ,

. , , . . . , , . . / / , , . . , . () . , , , , . : (), () (). , , , . . . . . , () . , . . , () . ., . , , . , (). , . : ? / , -, , . . , , , . , , , , , . . . , , . , , , . , , , . (), ( ) ( ), (. , ). , ( , ), ( , ) . , , , , . « » . , ,

______________________________

3 VIII . ., : kapesnÌk nosocistoplena, filozof myslivÌr, pyramida vezovlice, brÙle vyzrelka. «gramatickÙmi brÌdily a prÌstipkÀri slov».

211

/ / , , . , « » « », , , , . - , . ,

, , : ? ? ? : ?

. .
. . (, ) , ,

. . , . , www.gazetapraca.pl, www.job.ru, www.job. pl . , , , . , . , . , pizzer, pizzerman, , , skuterman. «» . , (. pizzer, pizzerka, kucharz-pizzer, pizzerman, piccer, osoba do robienia pizzy, piekarz do wypieku pizzy, osoba do wypieku pizzy, pizzer-kasjer, pizzero-kasjer , , , -, -, - ). , . , Teleekspres pizzera. , [O Ñg 2008: 70] [Waszakowa 2005]. [, 2003: 413]. , , . - (, helpdesk, sales executive, team leader). . , , [Waszakowa 2005: 14]. , (, copywriter), (, lider zespolu). , , (. Help Desk, HelpDesk). , (. copywriter ), . , . , sushi , , . . «». kucharz sushi sushi master. , - ( -, . -), . (. pizzer , kucharz sushi -, grillowy -, ). (. osoba do robienia pierogÑw , , dystrybutor ulotek, kolporter ulotek , ). , , , (. , ). . (, pizzer / pizzerka, barman / barmanka). , , ( ). (, tipserka), . (, -, ), . , , . . .

. ., . . // : X . -, 30 5 2003 . : : 2 . . I / . . . , . . . ., 2003. . 413419. O Ñg K. Zmiany we wspÑlczesnym jzyku polskim i ich kulturowe uwarunkowania // Jzyk a kultura / Pod red. A. Dbrowskiej. T. 20. Wroclaw, 2008. . 5979. Waszakowa K. Przejawy internacjonalizacji w slowotwÑrstwie wspÑlczesnej polszczyzny. Warszawa, 2005.

212

( - )
. .
(, ) , , ,

. , (), . , , (, ). . () ( ) . ( , , 19671976; ) 3000. . : 1) , ( .); 2) , . - . , . , , . . , . , , , () , , «» . «» . «O» . . , . . - (= ) . «» , . -. , , . «» , , , . , . , , , . . . . . , , . , , . , , . , . ; . . (, , ) , , , , .

:
. .
. . . (, ) , , , ,

. , , , « ». : 1) ; 2) , «» . . . « » : « . . . . 1. . 2. »; « . . . . »; « . . . . ( )»; « . . . 1. . . , . 2. . . 3. »; « . . . . ; «

213

. . . . . »; « . . . . »; « . . . . . 1. . 2. » [ 2003: 35]. : , . : 0,44% , 30% . « » ( . « ?» «». . . 23.10.08. . 7). , , «» , : « » «» . 10,3 ( . « ». «». . 29.08.08. . 4). . . . . . ' [ 2003: 125]. , , : , 3 « » (, Beeline, ) : . , . 5 ( 1 ) ( , . « ». « «». . 29.08.4.09.08. . 11). , , « » . . . «» : 1. . . , : «» (. «»), , (). 2. . .-. ( «» ): , , ' [ 2003: 38]. -

, , , : : , , . , , 1015. 2006 24, , , ( . « ». «». . 1117.04.08. . 2). . . : 1. . , . 2. . . . , . 3. . . . . 4. . . . , ' [ 2003: 141]. ( ') ': , , , . « , « ». , . . ( . « ». «». . . 1416.12.07. . 16). , . , «», «» , , , , .

. . . Opole, 2003.

. .
. . (, ) , , ,

. , . , . . , XX ., () , , -, , . , , , : , , . . , , : , , , . . ( , , ) ( , , .). , : ( XII . ), ( XIX . XX . ), ( 1780- . ), (, ; XIV); ( 1920- . , ) . . , , , « » [

214

2006], , : 1. : (), (), . 2. : , , , , , , (). 3. : , . 4. : (), (), ( ), ( ), (), ( ), (), (), , (), (), (), ( ). 5. : (), ( ), ( ), ( ), ( ), ( ), (), ( ), ( ), ( ). 6. : () ( « » 1990- .). 7. : , , , , . 8. : , . , . , « », : «-, "" "" "" "". -, , ». , , , . , « »,

« », - « » ( ). « », « ». , -, - ( ) «». «». «» « » , , : , , . «»: - «» ( . 15.06.02). , («») (). , . , () ? (. 24.05.00). ( . 26.06.03). .

. . - // . . 20. , 2006. . // . 1994. 5. . . // . «. ». 2004. 3. . . : . 20002005. ., 2 0 0 6 . . . // VI « » 34 2004 . , 2004.

. .
(, ) , , , ,

. , . , , . , . , , . . . [ 2007] XIX « » . «» , , , . . , - - . . . « » , . . , . , ( ) , . . . [, 2007] , . , -, , .

215

([ ... 2004], 320 , ) . 18 . . . , : « » , ; « , » , ; « » , ; «, » , . , -. «» «, » , ; «, » , ; «, , » , , ; «» , . «», , . , « » , , , , , , , , , ; «, , » , ; « ( )» , .; «, » , , , , , , , ; , « » «» , , , , , . «» [ ... 2004] . [, 1996] , «» «», . . -

«» «» . . , «» - , , . . , «» / , , (, , , ), (, , ), (, ), , . « » , , . [ ... 2004] - . , « » (, , ) «» (), (, ). , , -. [, 1996] , . .

. ! . ., 2007. / . . . . ., 2 0 0 4 . . ., . . . ., 1 9 9 6 . . ., . . . ., 2007.

. . -
. . - . , (, ) , ,

. , , . / - . , , , . , , . . , . , , , , . . , ? - . . , . . . , , , , . , , , . ? , [ 1969: 1014]. , , . , . , «», [, 1992: 189195]. , , . , . , , , . -

216

. , , , . . . : 1) , : , , , , / , , - : , , , , . 2) - . , , , , , . , , : , . , , , . , , , , , . 3) , . , , , SPA. 4) - , , , , . 5) () (. , . ). 6) - . (). 7) . , , ,

( ). 8) , , , : , , . , ( ). ( ). , , . «» -. , , . . . . . , , , . . ? , . . , . , , . , . « » [ 1999: 49].

. . . ., 1999. ., . . . , 1992. . . . , 1969.

« »
. .
. . . (, ) ,

. - . , «» . « » . . [ 1878] , . Chelidonium majus, Vincetoxicum officinale, Asclepias, Agrimone eupatorium, Ranunculus ficaria . «» (, , , ...) Chelidonium majus, . , . , . . , . , . , . , . , . . , . , . , . , . , . (. [ 1781: 338], [ 1922], [ 1927], [ 1959], [ 1913], [ 1932], [ 1892], [ 1925], [Machek 1954], [Zeliska 1957], [Sulek 1877], [Bulat 1932]). , . - , ? ? ? , Chelidonium majus , « » [ 1987: 132]. . . Schwalbenkraut, . Herbe aux hirondelles . . , , . , , , , , . , . , , . : , . . , « », « ». , : , , . , : , , , , .

217

, , , . : « , ... , , . , , » [ 1872: 59]. , , . , -, . , Chelidonium majus , . . : « . chelidonion chelidon , . . , , , , » [ 1959: 116]. , , Chelidonium m. Vincetoxicum officinale , . Asclepias, . . . Vincetoxicum (.), (.), ( . ). zwycizy jad ( zwycizy ' jad '), Vincetoxicum vinco ' toxicum '. lastawicnjak. , , j , , , . , , , ; , , . . , , , , . , « » , . , . , ; . hirundo, hirundinis, f «» «», (. VIII, 9; . XV, 10; . XIV, 4) , '. . . , 1781 ., : «

, , » [ 1781: 338]. . . : « i , ». Chelidonium . . . , , : « , , ; » [ 1853]. , « », . « » , , , i. [ 1977: 80]. , , , .

. . . , 1853. . . . ., 1977. . . , 1932. . . i i // i ii i . . 1. . II. -i, , 1927. . 194217. . , , // . VII. 1892. . . . . , 1925. . // - . 1913. . . . . 12. ., 1 7 8 1 , 3 3 8 . . . i, 1922. / , . , 1987. . , , j. , 1959. . . -. . - . . 1. . 1. ., 1872. Bulat P. Pogled u slovensku botanicku mitologiju // Etnoloska biblioteka. 18. U Zagrebu, 1932. Machek VÀclav. Ceska a slovenskÀ imÈna rostlin. Praha, 1954. Sulek B. Pogled iz biljaztva u pravijek Slavenah // Jugoslavenska akademija zusnosti i umjetnosti Zagreb, Rad JAZU, 1877. . XXXIX. 164. Zagreb, 1877. Zeliska Regina. Polskie i lacinskie nazwy krajowych roslin leczniczych // Panstwowy zaklad wydawnictw lekarskich Warscawa, 1957.

v s . :
. .
. . . (-, ) C, , ,

. . . « » . . ( , ), «» , , . ( ) , . . «» . : « »

218

. . . (.: , 2003), « . -» . . (.: , 2000); « » 20 (?) . (. . . . ; . I .: ; / , 2004). , : 130 . , 140 ., 150 . « » . . . (2- ., . . ., 2004) . 180 . . , (!) . , ; , . , , ? , « », , « » (. ). , (.: [ 2004], [ www], [ 2006]; : [ 2007]) . , , , - , , , / - , . , . , . , , , , ? , , , : , - (): , , , , , , , -

', . . ; , , , «» ; , : , , , , . . . , ; , ; ; ; , , , , ' ( , , : « » 2008 . ), ', Ç ( ) , , , . .' ( , ). , , «» , . , «» , , , , , . , : ? , . . ? , ? , , , ? , . « » .

. . : // : : . . ., .-. , . . . . ., 2007. . 136149; http://dymarsky.mylivepage.ru/file/1647/4837. . . : . ., 2004. . . : . . 1 // http://oldruss.ru/antolog/intelnet/ds.odnoslovie1.html. . . // . 2006. 1.

-
. .
. . (, ) , -

. « - » ( 150 . .), LEDA 2005 - , 1973 « » (StÀtnÌ pedagogickÈ nakladatelstvÌ). 2005 LEDA « - » - , 1973 « » (StÀtnÌ pedagogickÈ nakladatelstvÌ) 1976 « ». 62 , 120 , 240 . , 1973 1976 , , . , , , -

219

1960- ., ( ) . , 1970- , , , , . , 1970- gympl ' . [Gg]ympl.* (. http://ucnk.ff.cuni.cz/), 122 SYN2000, 112 SYN2005 189 SYN2006pub. « - », - . , 606 ( AO), - 1973 1976 , 250 , slang., hovor. ob. slang. , hovor. , ob. - . , , 1973 1976 ob., hovor., . 606 (!) , , , . , , , , , , , , , , , , ( ). ( 10 ) , , , , , , , , , , , . , , , , , , , , , , , , , , , , , , -

, , , , , , , , , , , , , , . (, , , , , Ajaccio , , , [azaksjo], ). , , , . , , , , (, -, ). , , , (, , -, , , , ). . «» , - , , . 100 , , (, , ). , , , , . . ( , , ). , ( , ) , ( ) , .: georgijskÙ [dzÑrdz-] ; bowling [bou-], -u m m; cash [kes] pÌsl. (platit) ; cheeseburg|er [cÌzburgr], -ru m m. ( ) , , (, , , , , , , ). () (, , , , , ). , , - .

. .
(, )

. 18. 20. , . , (, , , ). ( plem) , ; ' « » , . , . , , (

) , , . , . , , , , , , , , , '. , . , , . , . 18. , , .

220

. .
(, ) , , ,

. - , . . . . , . . - . , . , , , . , , , . . , PR-, , , . , . / , , , ( ). , , , , , , . , , , . (. . . , . . , . . , . . , . . , . . , . . .), «» (. ), (1), . , (2). (3) (4). (5). . . ( ), , . «» . , «» , , . : , «», . , , « » . . , . , , ( , , , !). , , «». , .
.

, , , , , , - , , (- , , ) , , , - ( , - - ) , (- , - , - )

.

:

, - , . , .

221

: *
. .
(, ) , ,

. () . , . , , , . , . , , . , « », « », « », . , «», , « () » , , « ». , , , : . 1. (); 2. . ', . smakowa 1. , ; 2. (w czym) . '; . pejÌsti se 1. ; 2. . , ' . « () »; .: . 1. , , ; 2. . -.; 3. . , (-.); ( -.)', . dotkn (kogo-czego) 1. -, -; 3. , ', . bezcitnÙ 1. ( ); 2. , ' . , « », ', ' ; .: . 2. ( ) ; 3. . , ', . zabole 1. , ; 2. , ', bolesny 1. , ; 2. , ', . bolest 1. ; 2. . , ' . , , , , , : . 1. ; 2. . , , (-.); ', . ura a si 1. ( ); 2. . ', . jititi 1. ; 2. . ; 3. , ; ' . , , « / », , , , , . ., : . 1. ; 2. . , ', . katusze 1. , ; 2. , ', zastrzeli 1. ; 2. . . , ', . bicovati 1. , ; 2. . ' . . , « (, , , , , . .). , , , . , , , . .» [ 1998: 154]. , « », , « ». ( 40 ), , ': . obej 1. ; 2. (kogo-co) -; ', . tÀpati 1. ; 3. . , ', nadbhnouti 1. ; 2. . . , ' . . , , : . 1. , , ; ; 3. . . -.', . zaskoczy 1. ; ; 3. , ', . dolÈzati 1. ; 2. . , ' . . , , , : . kokosi si 1. ; 2. , ', ciska si 1. , ; 2. . , , ' . . : «, , , , , , . , , » [ 1982: 31]. , , , , , : , , , . . , , , , . , «» , , ( , , . .). . , «, , , , , » [ 2004: 13].

. . : . ., 1982. . . ( XIXX .). , 1998. . , : / . . ., 2004.

______________________________

07-04-00246.

222

- - -
.
(, ) - , , - , - ,

. , , . - . - - . , . , , ( , , ). - . , ; [ 2001: 111] [ 2000: 52]. : lakna, bezekvivalenta leksika, kultraizguvums ' [Valodniecbas terminu... 2007: 198], beekvivalent leksika [Gudavicius 2000], [Kvasyt 2003]. , , . , , ( ). re ionl eogrfisk leksika - ' [Migla 1996] ( , ). - . , . , ( , , , , , ), , . , . , . . - - . - «1) ; 2) ; 3) ; 4) ; 5) ; 6) ; 7) . , , , » [Gudavicius 2000: 7980]. , .: . , . , . , . . , - - , .: « » . . , , () , . : . kokos iks (krievu sieviesu tautastrpa galvasrota); . . gus i; . castuska (krievu tautas dziesma), . dainuska daina ' -uska); . patvris . virdulys, virtuvas; . bi ina; . bylina (rus didvyri epas). , . castuska. , - . , . . , , , . . , , , berzas brzs. , - - , .

. . . ., 2001. . . . ., 2000. Gudavicius A. Etnolingvistika. Siauliai, 2000. Krievulatviesu valodas vrdnca. Rga, 1998. Kvasyt R. Latvi nacionalin s realijos kit kalb saltiniuose // Filologija. 2003. Nr. 8. S. 1524. Migla I. Latvijas re ionl eogrfisk leksika vcu valod. Disertcijas kopsavilkums filolo ijas doktora grda iegsanai. Rga, 1996. Rus-lietuvi kalb zodynas. Vilnius, 1996. Valodniecbas terminu skaidrojos vrdnca. Rga, 2007.

. . .
. .
(, ) , , . . ,

. . . 11- 1898 . , . , -

223

[, 1990]. - . , XIX , . . , . . 11- 1898 . . . . (, , ), (, , . .), . . . , , , , , . . , . . , . . , . , : () (). , , . . . . , [ 1996: 298] . . , . . , , , , . , , . , . . , : -

, , , [ 1901: 598]. . . , . . . , [ 2007: 43]. , . . . , : , ; , ; , . . . , . . , , [ 1986: 144]. , . . . , . , , , [ 1901: 601]. , . . , . , . . 1901 , 1970- .-. [Gardin 1976] « » , , . . . , .

., . . ., 1990. . . // . ., 1986. . . - // . ., 1996. . . // . 11-. . ., 1901. . . . Helsinki, 2007. Gardin J.-Cl. (avec collaboration J. Chevalier, J. Christophe et M.-R. Salome). Code pour l'analyse des formes de poteries. Paris, 1976.

. .
(, ) , , , ,

. , . . - , , , . , , , . . , . , , , , . « , ». . : , , . , , , , . , . - , , ,

224

, . , . 1977 . : . . , , . . : , , , , ; , , , , , , . ( ) : , , . . . , . . . . , ( ). . , : , , , , , , , , , , . : . . : , . . : . . . . , . .

: . . , , . . : (, ). . , ! ('). . , , , , . , , , : : , , , , , ! . ( : , / / , , ) , : , , , : , , , ( , ). . . . , : ! ( ), ! ( ). , . .

« »
. .
(-, ) , ,

. , . , . , . - , - . . . , , , . , , , , . , . «» . ( , , ). « », , , . , : 1. . , : , (, , ); (, , ); (, , ); (, , ); (, , ) . 2. . , (, , , , ); , (, , ); (, ) . , , , , . , (, ', , ' ) , . (, ', '), , , . , - , , . , . , , : . , (, , , ). (, ). (, , , , ). , ( ), (, , ). -

225

(, , , ). . , . , , . , . , - : 1. : , '. ., . . , . ', '. 2. ( ). 3. . : , . . , , '. , , , . . . . . . . ,

, . - . . . , , . . . , . , , . , . . , . . , : , , . . , . « - », , , «» .

. . . . . 1997. . . ., 2000. . . . ., 1 9 9 0 . . . . , 1983. . . . ., 1999.

( )
. .
. . (, ) , , ,

. . . . ; . - . - - . , . , . . « » . [Wawrzyczyk 2006] , . , , to , '. . , . . . ( ). . «- » [Boguslawski 2008] : tak ', taki ', ten ', to , ' . , , , tak czy tak ', co takiego , ', jest taka rzecz ', jest taka sprawa ', jaki taki -', tego rodzaju , , ' (Ibidem). . . [Wawrzyczyk 2006]. , ( , ) , - - (NRPPR [Nowy slownik... 2008]) (., ., [Nowy slownik... 2008: 51, 261262, 525, 595 .]), «13. » [Nowy slownik... 2008: 1262].

Wawrzyczyk J. O jzyku polskim i rosyjskim. Studia i szkice. Lask, 2006. Boguslawski A. Polsko-rosyjskie materialy leksykograficzne. Lask; Warszawa, 2008. Nowy slownik rosyjsko-polski polsko-rosyjski / Red. naukowy Jan Wawrzyczyk; Autorzy hasel: J. Wawrzyczyk, H. Bartwicka, V. Kulpina, E. Malek; Autorka zarysu gramatyki V. Kulpina. Warszawa, 2008.

226

. .
- (-, ), ( , ) , ,

. . , , . , , . , . , , , ( ) . , , , . , , . , , ( , , , www.ruscorpora.ru). ( ): (1) , , . , [ // . 18.10.2004]. . ' (2) ! , ! [ , . «» // . 2003]. . . . (2) (1) , (2) . , , , , . (3) « » / [ . «», . . «-». , 20002004] . . : , ( ) . . (4) / [ . , « ». « ». «» (2 0 0 3 . 1 2 . 0 8 )] . , . , , . (5) , , , , , , , ? (5) , , ... (5) , , , , , . (5) , ... [ 5, , , , ]. , , , . (5) (5) , . (5) (5), , , . , , , , , . (6) [ . (2005)]. , . (6) « » «», , «», , , ! [. . , . . . . . // . 10.02.2004]. ', '. . (6) , ? [ , . // -. 3 0 . 0 1 .0 8 .2 0 0 0 ] . '. : , ( , ). Y, . . , , . . , , , . , , . . : 1) . 2) , . , , : . , , . : , , , . . . , , .

227 *

.
. - (-, ) , , ,

. , , . . , . , , ' , , . [ 1997], [ 2000]. ' [ 2003]. [ 2005] [ 2002]. ' , , . , , : , , , ( ) , , , ( ). / , . , , , (), () (), (), (). , , , . + . ( ) , . : -, , , ( / / ). [ 2007]. : , . , . ' , («», ), ( , / , ). , ( , ...; ...; ; ... / ...; .). , . . , , (, ) : , ! (); ! / ! ! : , «», . . , , . , , . ( ) ( , ). , , , , . , .

. . // . 1997. 2. . . // . ., 2000. . . «» . , 2002. . . : // . / . . . . . ., 2005. . // . 71 72. . , 2007. . // . 63. . , 2003.

-
. .
(, ) , - ,

. - , . . , . . - ( ), , : 1) ; 2) ; 3)

______________________________
*

, 148010.

228

, , . , 9 : (.), (.), (.), (.), (.), (.), (.), (.), (.). - . : ) , ; ) , ; ) , ; ) ; ) , ; ) , : - ; ) , , , « ?», « ?». , : ) - (.), (.), (.), (.), (.), (.), (.), (.), (.), (.); ) (< , ') (.), (.), (.); ) ( ) (.), (.), (.); ) () (.), (.), (.), (.); ) , , , , ; , , , ; ) , , , . , : (< ) .; (< ) .; / (< , ) ., .; (< ) . , , (-

, ), (, ), (, , ), (, , , ). , ( ): (< . '), (< . '); (< . '), (< . '), (< . ), (< . '). : 1) , , , (.), , ; , , (.), (.); 2) , , ; 3) : ; ; ; . - : ; ; . , : 1. . 2. - . 3. , . 4. , , , , . 5. -, - XIX . . 6. . 7. ( ) .

, , ( )
. .
- (, ) , ,

. . , , . , , «» , , , «», «» . , . - , «» , (, ), , , , . . , , , .-. `u#n «». , , , (

229

) . . . : .-. : « , , »; « , ; ; , (), , , », ». « Ñ Ç, À, Ñ , È , Ña». Ù . «» È / È «1. ; , , ; 2. , ». , , , (.) , ; , . ( ) : « : , , .» « ( ) : ", ", " ()", "" . .» . . . : . <*marYg, «, » «, , ». . .: marYga « », marogasca « », moro(g) « »; .: morÀk krocan, morovatÙ pes, kocour «, , », morous morovatÀ kocka, mourovatÙ dobytek «, , ». . . , . *gnd(j): hndÙ kn: hndÀk, hndÀcek, hndka, hndec, hndicka, hndous . . . , . , . *polv(j), .-. *pal- / *pel- / *pol-. , .: plavica, plaveka, plavka, plavesa, plavusa, plavuska, plavojka, plavoska, plavulja, plavuljka « , , , , »; plavac, plavo, plavko, plavonja, plavan, plavina « , , ». .-.: plowak « ». .: plowysz , plowysza . .: plavko « », .: plavek, plavko plavÙ vl, plavka jmÈno krav od barvy plavÈ.

. : // . 1996. 5 . . 6 5 1 0 6 ; 6 . . 3 1 4 0 . . . 111. ., 19802001 (. .). . . // . . . LXVIII. 4. ., 1901. . 19163. . . . 1. , 1907. . . . 14. ., 18801882. . . - . . 12. , 1957. . // . . LXV. , 1952. . . 112. , 19921995. . . . . 2. ., 1959. . . 1 12. . (.), 19671996. XIXVII . . 126. ., 19752002. . . 13. --, 19751976. . . 136. .; ., 19652002. . IXII. , 19701982. . . . ., 1956. . . IIV. ., 19641974. . . - . . . 12. ., 1994. . . . 130. ., 19742004 (. .) Bezlaj F. Etimoloski slovar slovenskega jezika. IIII. Ljubljana, 1976 1995. Herne G. Die slavischen Farbenbenennungen. Uppsala, 1954. Jungmann J. Cesko-nmeckÙ slovnÌk. D. IV. Praha, 18351839. Karlowicz J., Kryski A., Niedwiedzki W. Slownik jzyka polskiego. T. IVIII, Warszawa, 1953. Machek V. EtymologickÙ slovnÌk jazyka ceskÈho a slovenskÈho. Praha, 1957. Muka A. Slownik dolnoserbskeje rcy a jeje narcow. IIII. ., 19111915; Praha, 19261928. Rjecnik hrvatskoga ili srpskoga jezika. Izd. Jugoslav. akad. znanosti i umjetnosti. Knj. IXXIII. Zagreb, 18801973. Slovar slovenskega knjiznjega jezika. Drugi ponatis. Izd. SAZU, Ljublj an a, 1 9 9 7 . Sychta B. Slownik gwar kaszubskich. T. IVI. Wroclaw; Warszawa; KrakÑw, 1973.

. .
(, ) , ,

. , . . , , . . , « , » [ 1977: 3]. , , . . . «» «» . . [ 1978: 14]. (coctail koktejl), (drwalnia drwalka) (fokowy foczy). . . (, ) (, - ). . , , , (. . ). , . : borsuk jawiec ', bakla an ober yna ', gacek nietoperz ' . .

230

( ) . : agresor napastnik ', ofensywa natarcie ', pertraktacje rozmowy ' . - , , : kompatybilno zgodno ', bilateralny dwustronny ', akcesja wstpienie ', . [ 2007: 214215] . , : (geranium bodziszek '), (defteryt blonica '), (alkalia zasady '), (inercja bezwladno '), (karburator ganik ') . . « ». . , : desperacja rozpacz ', banicja wygnanie ', jantar bursztyn ' . . . , . , 1960- - pistolet maszynowy Kalasznikowa (pmK) [Mala encyklopedia wojskowa 1970: 623].

1970- karabin automatyczny, [Encyklopedia techniki wojskowej 1978: 248]. , karabinek, 1970- karabinek AK (kbk AK) [Encyklopedia techniki wojskowej 1978: 258]. 1980- karabinek automatyczny karabinek automatyczny [Torecki 1985: 191]. karabin automatyczny (.: [Encyklopedia najnowszej broni palnej 2001]). , , .

. . . ., 1978. . . - ( - ) // : . 2021 2007 . . , 2007. . 213215. . . - . 2- ., . ., 1977. Encyklopedia najnowszej broni palnej. Warszawa, 2001. Encyklopedia techniki wojskowej. Warszawa, 1978. Mala encyklopedia wojskowa. T. IIII. Warszawa, 1970. Torecki S. Bro i amunicja strzelecka LWP. Warszawa, 1985.

. .
(, ), . (, ) , ,

. . , , . , , , . , , , . , , , , . - ( Slavia Latina Slavia Orthodoxa). , , , , , , . , / , . . (.: .-. , / . , , . Velikonoce, .-. / . , . milost, .-. / . , . cizolozstvÌ, smilstvo, .-. / . , . lÀska, .-. / . / . zmrtvÙchvstÀnÌ apod). - ( X XI . , XIXIV . XIVXVI . ), , , ( , , ) ( ) , , , . (., , .-. , , . , , , . , , . uctÌvajÌcÌ boha, bohobojnÙ, . Deum colens, Deum timens). ( , ) : ( ), . ( / ), : -

231

- -

, .

A mo e t o j u j e s t « e u r o p o l s z c z y z n a » ?
. . / J. F. Nosowicz
(, ) , , , SMS

. . : , ? , , , . Osoby obserwujce i analizujce wspÑlczesn polszczyzn nie maj ju dzi wtpliwoci co do tego, e od kilkunastu lat prze ywa ona okres gwaltownych przemian i przyspieszonego rozwoju. Wielu u ytkownikÑw jzyka dopatruje si w tym upadku i degeneracji polszczyzny, spowodowanych «zalewem anglicyzmÑw», wulgaryzacj i prymitywizacj jzyka publicznego, zanikiem dbaloci o kultur slowa. Jzykoznawcy normatywici stoj przed trudnym zadaniem. Trzeba bowiem rÑwnoczenie inwentaryzowa, opisywa i analizowa bardzo liczne nowe zjawiska i procesy jzykowe oraz dokonywa ich wartociowania i oceny, gdy takie s oczekiwania spoleczne. Nale y zwlaszcza wypracowywa rzetelne i niepowierzchowne odpowiedzi na pytania o to, ktÑre nowe zjawiska s przejawem procesÑw i tendencji zachodzcych od dawna w jzyku, a ktÑre wynikaj z nowej sytuacji polszczyzny i musz by od nowa opisane i wartociowane. Czy, na przyklad, masowe tworzenie formacji typu autonaprawa, europosel, specslu by, na tak skal nowe, typowe dla polszczyzny publicystycznej i zawodowej ostatnich kilkunastu lat, a upowszechniajce si tak e w polszczynie ogÑlnej, jest zjawiskiem prowadzcym do wytworzenia si nowej kategorii slowotwÑrczej jzyka ogÑlnego i pozwalajcym na uchylenie negatywnej oceny formacji, ktÑre nazywano dawniej hybrydalnymi? A mo e jest to tylko proces przejciowy, po ktÑrym pozostanie w polszczynie kilkadziesit nowych wyrazÑw, ale nie zostanie wprowadzony nowy model slowotwÑrczy? W jakiej mierze slownictwo mlodzie owe, lansowane w niektÑrych mediach, zmieni map stylistyczn polszczyzny ogÑlnej? Wiadomo przecie , e istnienie gwary mlodzie owej (i innych) i wchodzenie jej elementÑw do jzyka potocznego to proces obserwowany w jzyku co najmniej od kilkudziesiciu lat, czy jednak moda na «wypasion polszczyzn» to tylko efekt opiniotwÑrczego oddzialywania prasy, radia, telewizji, czy te jest to rzeczywista tendencja socjolingwistyczna. Jak traktowa nowe zwizki na pograniczu skladni i slowotwÑrstwa, typu sport telegram, biznes informacje, Barbie styl? Czy ich nietypowo na tle dotychczasowego rozwoju polszczyzny jest na tyle wyrazista, e spowoduje to ograniczenie tego typu polcze do polszczyzny rodowiskowej, czy te jest zal ek przeksztalcania si naszego jzyka w jzyk o charakterze pozycyjnym? Np. dyskusja nad wymow wyrazu: keczup (Slownik jzyka polskiego: keczup, ketchup [wym. keczup] «zimny sos pomidorowy zaprawiany korzeniami»; Slownik poprawnej polszczyzny: ang. ketchup pol. keczup [wym. keczup, nie: keczap]). Zupelnie now kwesti jest zajcie stanowiska wobec polszczyzny w Internecie, ktÑrego charakterystyczn cech jest latwy i niemal niczym nieograniczony dostp do jego zasobÑw. Jednym z istniejcych nielicznych ogranicze jest bariera jzykowa, ale to problem nierozwizywalny od czasÑw wie y Babel (cho coraz popularniejsze staje si tworzenie rÑ nych wersji jzykowych tej samej strony internetowej bd te serwisÑw czy portali dzialajcych wedlug jednolitych zasad, ale budowanych w rÑ nych pastwach przy czym to drugie zjawisko dotyczy jedynie najwikszych firm internetowych, ktÑre mog pozwoli sobie na finansowanie takich inwestycji). Jak wiadomo, mamy w Internecie stare rodzaje i gatunki wypowiedzi, ale te nowe, dotd nieznane. Do tych starych nale y zaliczy wszelkiego typu gazety internetowe oraz te witryny i strony, ktÑre prezentuj informacje w sposÑb jzykowo tradycyjny: za pomoc polszczyzny ogÑlnej w jej rÑ nych odmianach stylistycznych (n p . dziennikarskiej czy naukowej), a tak e polszczyzny rodowiskowej (np. mlodzie owej). Nie s te tak nowoci prywatne listy elektroniczne (e-maile). Ich jzyk to przystosowana do wymaga korespondencji internetowej polszczyzna korespondencji prywatnej, z cal jej rÑ norodnoci. Istotn nowoci jest natomiast jzyk, jakim posluguj si uczestnicy rozmÑw, dyskusji, prowadzonych za pomoc Internetu w czasie rzeczywistym, czyli jzyk czatÑw, a tak e polszczyzna, ktÑr posluguj si autorzy swoistych dziennikÑw czy pamitnikÑw internetowych, jakimi s blogi. Jzykoznawcy dokonali ju wstpnego opisu tych gatunkÑw, nie miejsce tu, by je przytacza czy powtarza. Gorzej natomiast wyglda ich opis normatywny. Nale y bowiem znale dla nich wlaciwy punkt odniesienia, bdcy podstaw oceny. Jeli zalo y, e jest to jzyk rodowiskowy, albo nawet polszczyzna prywatna, to trzeba si zastanowi, czy w ogÑle uprawomocniona jest w tym wypadku normatywno (Jak wiadomo, elementy gwar rodowiskowych nie podlegaj ocenie normatywnej, lecz tylko celowociowej). Jest to pisany rodek przekazu, zapewniajcy wzgldn trwalo tych tekstÑw, stosunkowo du y i stale rosncy krg ich twÑrcÑw i czytelnikÑw (zwykle wymieniajcych si tymi rolami), ka e si zastanowi nad jzykow form przekazu. W dodatku twÑrcy internetowi notorycznie naruszaj (niewiadomie, ale tak e wiadomie) wszelkie mo liwe reguly polszczyzny standardowej, od ortografii i interpunkcji (niemal nieistniejcej), poprzez skladni, slowotwÑrstwo, a nawet fleksj, do leksyki i semantyki. Proces zmian dokonuje si w sposÑb zmasowany i jednoczesny. W danej chwili jestemy wiadkami licznych faktÑw spontanicznej dzialalnoci slowotwÑrczej. Dzialalno ta skupia, jak w soczewce, wszystkie formy i etapy adaptacji i bardzo szybko prowadzi do wyksztalcenia si formy ostatecznej. W 10-minutowej rozmowie z grafikiem komputerowym jestemy wiadkami pojawienia si w jego wypowiedzi calego paradygmatu slowotwÑrczego, pochodnego od angielskiego slowa conversion: *konwersja, * konwertowa, *przekonwertowa, *skonwertowa, *przekonwertowane. To samo dotyczy slowa scanner, ktÑre w jzyku polskim prawie natychmiast spowodowalo powstanie form: *skaner, *skanowanie, *skanowa, *zeskanowa, *skanowany, *zeskanowany. I niewa ne jest, czy terminy te zostaly utworzone kreatywnie przez naszego rozmÑwc na u ytek sytuacji, czy te ju s atestowane w pimiennictwie informatycznym, mniej lub bardziej znormalizowanym. Wa ne jest, e powstaly w odpowiedzi na potrzeb jzykowego okrelenia danego znaczenia. Odrbnym problemem jest, czy dany jzyk przyjmie now form i wprowadzi j na stale do aparatu terminologicznego czy te przegra ona w konkurencji z inn form, bardziej funkcjonaln (zob. [Nosowicz 2004: 9899]). Zapo yczone wyrazy staj si podstawami slowotwÑrczymi wielu derywatÑw, np. biznes biznesowy, mened er mened erski, ranking rankingowy, rap rapowa. Wyrazy angielskie i ich czci, np. -gate (Watergate), -land (genetycznie niemieckie, ale u nas anglicyzm, por. Disneyland), top s lczone na gruncie polskim z tematami coraz to nowych wyrazÑw i daj pocztek seriom struktur analogicznych, takich jak Schnapsgate, tytogate, FOZZ-gate, ziobrogate; topmodelka, computerland, Cricoland, Hoffland, luxland czy groteskowy, hybrydalny ciucholand. Jak wic powinni si zachowa jzykoznawcy normatywici wobec przyspieszonego rozwoju polszczyzny? Zapewne mo na postpowa jak dotd, zalecajc ostro no w przyjmowaniu nowoci, ale jednoczenie jednoznacznie ich nie oceniajc. Mo e jednak nale y zajmowa stanowisko bardziej zdecydowane: uzna, e to, co dzieje si wspÑlczenie z polszczyzn, jest wynikiem przystosowywania si jej do tak e jzykowej globalizacji wspÑlczesnego wiata i aprobowa zachodzce zmiany, prowadzce do tego, e w warstwie jzyka publicznego, zwlaszcza za oficjalnego (albo, jak mÑwi niektÑrzy wspÑlczeni lingwici: formalnego), powstanie «euro-

232

p u o p n

olszczyzna»? By mo e nale y jednak postpi odwrotni zna, e szans dla Polski w nowym wiecie jest zachowan drbnoci kulturowej i jzykowej, a w zwizku z tym nale ielgnowa to, co w polszczynie tradycyjne, i ocenia ujemn owe tendencje, niemajce oparcia w historii jzyka.

e: ie y ie

Literatura
Nosowicz J. F. Terminologizacja a szybko zmian jzykowych // Language and culture: establishing foundations for anthropological linguistics / Edited by S. Grinev-Griniewicz. University of Finance and Management in Bialystok. Bialystok, 2004. S. 9899.

. XIX
.
. . (, ) , ,

. . . XIX , - - 1848 , . . , , . 1848 , - - : ( , ), ( ), ( ), , ( , ). XIX , : , (, , ) , , - ( ). ( ). , , . : ) (cenzura , apel , perspektiva ), ) «» . «» : ) (apel poziv , konstitucija ustava ), ) (cenzura tiskarna sodnica ), ) (gled-isce : gled-a-lisce ). 1848 «» («Novice»), . , , . « » [Ustavno pismo... 1848] « » [Izpisek 1848]. . , , . , « "" , » [Lokar 1909]. , , . , «», . , , [Vidovic Muha 1999: 726]. : ) , (pravda , naredba , prid , ) (ustava , drzavljan ). (ustava , volilec ), (razsod-ek : razsod-ba : ), , «» (cezpolovicnica glasov ). : , , , .

Izpisek volitniga reda za pervi derzavni zbor na Dunaji // Novice. 1848. Dokladni list k 22. listu Novic. Lokar J. Bleiweis in Novicarji v borbi za slovenski jezik in domace slovstvo. Bleiweisov zbornik. Ljubljana, 1909. Ustavno pismo Avstrijskiga cesarstva // Novice. 1848. Dokladni list k 16. listu Novic. Vidovic Muha A. Cas in prostor, ujeta v slovenski slovar 20. stoletja. (Poudarek na komunikacijskem vidiku slovarja) // XXXV. seminar slovenskega knjiznega jezika, literature in kulture. Zbornik predavanj. Ljubljana, 1999. S. 726.

Metaforata vo makedonskiot i vo ruskiot dneven pe~at
D. Pandev
« » (, )

. Vo referatot se razgleduva metaforata vo dnevniot pe~at od aspect na kognitivnata lingvistika. Osobeno vnimanie se posvetuta na procesite na sozdavaweto na metaforata. Vo referatot se razgleduvaat sovremenite t. e «sve`ite» primeri na metaforata, pred s#, na jazi~nata metafora, kako osnova na informacijata vo strukturata na tekstovite vo makedonskiot dneven pe~at, pri {to interesot se naso~uva kon procesite na sozdavaweto na metaforata kako odraz na sovremeniot «anga`iran» pogled na stvarnosta vo dadeniot moment. Makedonskite primeri se sporeduvaat so soodvetni primeri od ruskiot dneven pe~at. Predvid na interes pretstavuvaat tekstovite {to }e se objavuvaat vo pretstojniot period i {to se odnesuvaat na aktuelni nastani, no i na aktuelni temi, pri {to }e se koristat soznanijata od dosega{nite prou~uvawa na lingvokognitivnite aspekti na meta-

233

fora i nivnoto mesto vo tekstovite od dnevniot pe~at sostavuvani spored pravilata na sovremenata retorika t. e vo diskursnata lingvistika (odnosno spored sovremenite teorii na komunikacijata). Vo soglasnost so toa, vo referatot se vr{i klasifikacija na metaforata spored oblastite na upotreba vo dnevniot pe~at. Osnovna cel na referatot e sporedbeno, spored ~estotata i inventivnosta, da se izdvoi, da se prou~i i da se sogleda mestoto i statusot na metaforata vo tekstovi za aktuelni nastani i na aktuelni temi vo oddelni makedonski dnevni vesnici, («Vreme», «Vest», «Dnevnik») so soodvetni ruski vesnici («Komsomolska pravda», Argumenti i fakti», «Izvestija»). Referatot e rezultat od nastavata po predmetite kultura na govorot (za nemati~ni fakulteti), kako i

kultura na izrazuvaweto na makedonski jazik (za studenti od preveduvawe i tolkuvawe). Vo toj kontekst, istaknuvame deka ova pra{awe ima svoe osobeno mesto vo prira~nicite po kultura na govorot na ruski jazik, pa metodologijata na prou~uvawe na metaforata vo golema mera se poklopuva so soodvetnite prou~uvawa vo ruskata praktika. Vo soglasnost so teoriite za metaforata, vo referatot osobeno mesto & se posvetuva na jazi~nata metafora i na nejzinata nominativna, kako i na nejzinata ocenuva~ka funkcija. Vo vrska so toa, vo soglasnost so pretstaveniot materijal, se otvora i pra{aweto za mo`nite aktuelni koncepti na makedonskata kultura vo sporedba so soodvetnite koncepti na ruskata kultura kako odraz na aktuelnite nastani i temi.

. .
(, ) , , , ,

. «» , ; - . , , . , , , , . . . , , [ ... 1968], [Bada 1997], [ ... 2003]. , «», , , [, 1992], ( ) [ 1987]. , , «» : 1) , 2) , , 3) , 4) , , 5) , 6) , 7) , . « » : () , , , ; : , , , ; : wzi si do galopu, da drapaka, puci si w plsy, ruszy z miejsca, puci si w prysiudy. : (, ). . «, » : , « », , , , ' , , , ; : (, , ) «, », , , , , , (). «, ». pokaza pity, biega co sil, by gdzie jedn nog, calym pdem, mie nog jak podolski zlodziej, pokaza plecy, kuty na cztery nogi, ucieka co tchu, na jednej nodze, lata z wywieszonym jzykiem. « » / ; (, ) / (, ); / ; / . ledwie si rusza, wlec si noga za nog, posuwa si krok za krokiem, rusza si jak mucha w smole, wlec si limaczym krokiem, mie nogi jak z olowiu, le jakby mial sto lat, wlec si w Ñlwim tempie. « , »: / ; / ; / ; / « ». : chodzi ciemnymi uliczkami, i drobnym krokiem, pelza na czworakach, na piechot, wali tlumem, plyn abk, chodzi jak na sznurku, chodzi wokÑl kogo na paluszkach, jedzi na koniu jak Tatar. « » ' ( ) / ( ) / chodzi lad w lad, depta komu po pitache, nastpowa komu na pity ( ). « » // ; () // . : by z powrotem, odej jak niepyszny, poda tyl, wrÑci jak bumerang, chodzi tam i z powrotem, wraca na stare mieci, zwin manatki, zabiera si do powrotu, odprawi z kwitkiem. «, » , ' / () , , (, ) = «, ». , «» « ». , «-

234

»: chodzi jak Marek po piekle, i przed siebie, pÑj za ciosem, i za siÑdm rzek, puci si w wiat, szlifowa bruki, blka si jak pies. « »: / / krci si jak fryga, zatacza kolo, robi okrg, krci si w wirze (taca), zatacza krgi, krci si jak w kolowrotku, taczy kolem, zrobi kolo. «» , , , , , .

. ., . . ( ) // : . , 1992. . 165182. . . // . ., 1987. . 7482. / . . . , 2003. / . . . . ., 1968. Bada S. Podrczny slownik frazeologiczny jzyka polskiego. Warszawa, 1997.

. .
(, ) , , ,

. ( ), , , , . , , , . . , . , «», . , . , , , ( ). , , . . , , . . , , , , , , , . . . : 1. , . , , . . 2. (, , ; Lga, Dzintars, Madara, Valdis, Skaidrte). 3. , . «» , . , , 1997 . 6000 600 , 6400 530 , [Buss 2003: 165]. ( ) 25-, 26- . , «» , , . . , - ( ; , , , , ). , , , : , -, , , , , . [Witkowski 1964]. . , «» , , , , , . [, 1970: 195]. , : , . , , - (Edgars Edgarciks, Edio, Edvers, Edzis, Edzi s, Edzuks, Edzus, Egus [Sili s 1990: 106]). - . : -(), - / -(), -(), - / -(), - / -(): , , , , , . ( : Madara Madari a, Agris Agrtis, Aivars Aivari s). -i (s), -i (a), -t(is), -t(e). : Lgucis Lga, Ancis Anita, Agusc Agnese, Gundegan Gundega, Kristntis Kristne. , : , , , , , , , , , , , , . , : , , , , , , . , « », , (. , ). . -

235 Buss Ojrs. (, ) // Personvrdi, vietvrdi un citi vrdi: izptes pakpieni. Rga, 2003. Sili s Klvs. Latviesu personvrdu vrdnca. Rga, 1990. Witkovski T. Grundbegriffe der Namenkunde. Berlin, 1964.

: , .

. ., . . - // . ., 1970.

.
(, ) , , ,

. . : (, , , , , '', ), , , . . . , , , : - (, , , , , ), - ( ), - (-, -, ), -, -, -, -, -, -, -, - / - (, , , , ), -, - (, ), - (, , ), -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, - (, , , , , , , , , , , , , , ), -, -, - (, , , ), -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, -, - -. ( , ), ( , ) ( , ). , : -() (, , ), -, - (, , , ), . , , . . , (, , , , , , , , , , , , , , , , , ; . : , , ; : , , , , , , , , , ); (, , ; , , , ) (, ). , : , , , , , , ( ). , , : : , , , , «», , , , , , , , ; : , ( ); : , , , , , , , , -, , , ; , , , ; , ; , , , , . : , , , , , , , , , , , , , , (), , , ', .

:
. .
(, ) , , ,

. . , . . , . -

236

, . , , « », . , , , , , , . . , , « », , «». . : 1) ; 4 90 : . . ; . . ; 2) , ( , ,

, , , , , ): . . , . . , . . , . . , . . ; 3) , : . . , . . ; 4) : . . ; 5) : . . , . . ; 6) : . . ; 7) : . . ; 8) : . . , . . , . . ; 9) : . . ; 10) ( , ): . . , . . . ( ), ( ), . , . «», «» . , , .

« - » ( )
. .
. . . (, ) , ,

. , , . - , . , . , , , . («»), , , , - . ( ) : 1) , 2) , - , 3) 4) . , , , . , , , . - , - . . . . - ( 1991 .). , , . « ( ), , , » , , , . (, ) . - ( ) «», « », «». , , «» ( ). , - , ; , . , : , , , , , -. -

237

- , , (« , »), (« , , »). - (« ») ( « » « "" - ») , (). , , : , , . : , ... ... . , (« »), (« ») , , ( ), (« , »). , , - , ,

: (« , , »); (« , »); («, »). () : , . , «- » , , , . , . , - , . «- » , .

. . :
. .
(, ) , ,

. . . . . , . . . «» , . . «» , . . . « » . . (18631866), « (-, , , , - . .) (-) » [, 2002: 179]. . . - : , , , , . « - , " " "" » [ 2000: 33]. . . , : , -, , , , , . - : : ..., , , ... ; ... . ... , . ... « » . . [ 1983], « », 1870 . . . , , , . « » , 30 : , , , , . (, . . , , «» ) , , , , . , , , : , , , , . , , , , -

238

: . . i . , . , 25 I, . i, 26 , 1) . i . 2) i, 1) i . 2) . . 3) . . 4) . . . , : , i , i . i :» », i . : i, , , i : ' , ' , .

, . . . . , , , . , . , . . . «» , , . . , , , «» .

. . . , 1983. . ., . . . . // . . : . ., 2002. . . : . ., 2000.

-
.
(, ) , ,

. , , . , . , . ( ). ( ). , , . . , , : « » « » «mctjce inieki». , , « » «», « » « » . « » «»: . , -. . , , , . ( - ), ( + ). , , sipeniecveidga (). , , , -, , , . , 70- , . , , .

. .
(, ) , , , ,

. . , . , . , , , , . , , , . . . , « , , , , », , « » [ 1990: 181]. : , « , » [ 1948: 87]; ,

239

« homo sapiens, , » [ 1997: 311]. , , , , , , , , , « » . , . , , , . , , . - . « » [ 2000] (-) . - (), . - , ; , , , . , « », « », « » [ 2004: 103104]. , , , / . . ,

. . . « , , » [ 1996: 89]. , , , « , » [ 1990: 152]. . « , , , » [ 1997: 391]. , - . , , ( ). , . , , . . , . , « , » [ 1996: 177]. - . , , . . , , . , , , .

. . . , 2004. . . // . . 1948. . 7. 1. . // / . . . . . . . . . . ., 1996. . . . ., 1990. . . . , 2000. . . . ., 1997. . . : . , 1996.

. .
(, ) , , , ,

. , , . . . , . . -

240

. . . , « » [ 2000: 8]. . . . [ 1974: 8788]. , . . . , , . , , , [ 1984: 307323]. , . . 814 603 . , 53% , . , , 4,2% 5,0% , [ 2002: 26, 61]. ( ), , , 14% . , : 1) : Thuja: . , . ( . ); 2) , , , : Coriandre: . , . ( . ); Lepidium: . , . ; Ribes: . , , . , ; 3) , : Geum: . , . ( . ), : . , . ; Schizandra: . , . ; 4) , , : Cedrus: . , . ( . ) . . , : 1) : . Diosma, Clinipodium, Origanum; 2) : . Valeriana, Salvia, Sorbus; 3) , : . Agaricus; 4) , , : . Melittis. ( ), , . .

, Rosa, Convallaria, Viola, Syringa, Artemisia. .: . , [ 1989: 18]; . [ 1984: 330]; . [ 1985, 8: 241]; . [, 1: 242]; . [ 1984, 5: 162]; . [ 1990, 1: 140]; . , [ 1990: 7; 8]; . [ 1984: 300]; . [ 1987, 12: 72] . - -. .: . [ 1979: 11]; [ 1972: 490]; . - [ 1987, 34: 145]; , , [ 1987, 34: 191]; , [ 1982, 1: 446]. : 1) , , ; ; 2) , ; , ; , , .

. . // . ., 2000. . / . . ., 1974. . . . .: 8 . ., 1984. . . : . , 1989. . . . : . , 1972. ., . / . . ., 1984. . . : 2 . , 1983. . . . .: 5 . ., 1982. . . . .: 4 . ., 1990. . . ( , , ): . ... . . : 10.02.15. , 2002. . . : . , 1984. . . : . . . , 1979. . : 2 . , 1990. . . . .: 12 . ., 1985. . . : : 4 . , 1987.

. .
. . (, ) , , , , ,

. . , , ( . ): , , . . 1990- , , . , I , , , : gamburgeris m sainis . ' srainis, . ', pampersas sauskeln s . '. , : epelinai

241

didzkukuliai . ', beliasai pyrag liai su m s . '. , , . . , « » 1993 prdas '. . ( ) ( 5 70 ), , . . : Nieko nerodo. as va-a-sce per televizorius?! , [ 'e] ?' , Tu k, krutas? , ?' . 1. . ) , , , Pakalb kim vyriskom temom / Tavo tos vyriskos temos! Sila [est'] uma ne nado . / ! ...' (T. 10.08.2004); Visai blogai, k cortu, , !'; Buvo blogai uzpildyta, cortas zino... , ...'. ) , , . . . , : Cia visai!.. Pavyzdziai yra, o stalo n ra... Nu! Kazaki raso pismo kaip ten? / .: Sultonui. : , !.. , ! ? / .: ...' () 2. , : toks lochas nesugeba sukaupt pinig, kad remont pasidaryt ' ( ); Vyt lauk t seimos klan, nes per tokius pirt prichvatizuos ir

baigsis! , - !' (-); Davaj [tusovaca], : einam patus me. 3. Davaj ', Sak , tipo, sp s. , , ' (); Nu pojechali ' ' (PP); Nori, kad tai pirkciau? Tu k, smejossia? , ? , ?' (); Da ladno! Choroso! () . . 4. , : Sovietin s praeities ses lis («Atgimimas». 11.09.2008) ', tarybinis ; Toks kolchoznikas.... . ' (), kolkietis; Man patik tik ledai stakancikuose ' (). 5. : As visai pamirsau, as tau zakusono ne pasiliau. , ' (T. 10.08.2004. «Sniego skonis» '); : Man labiausia patinka koks nors dvorniazka su simpatisku snukiu - ' (). 6. c : As nenor jau issokti (, kaip rusai sako) (.) (, )'(); As pasakoju visokius dalykus, pudrynu jiems smegenys, o jie cia.... , , ...' (. 17.08.2004). « », « » . . , , . . . , ( . ).

. .
(, ) , , ,

. . , ; , . , . , . « » 11- [ ... 19701980], 5 : «1. , , . // , , . 2. , , . // , . // , , . // . 3. . ( ). 4. ., . -, -. // -. 5. . » [ ... 19701980, . : 445446]. , , , « » « », , , , . , , « » « », . , . , -

242

« » . , , . , , , . « », . . . , « ». - , . . , : , (. , . .), , , , ,

, (. [Wierzbicka 1999], [ 2003]); « » (. , . .), , , ; , (., . ), (. ). , , , , . , , , , . , .

. // V . : . . . , 2003. . 378381. : 11 . , 19701980. Wierzbicka A. Dusa soul i mind. Dowody jzykowe na rzecz etnopsychologii i historii kultury // Wierzbicka A. Jzyk umysl kultura / WybÑr prac pod redakcj J. Bartmiskiego. Warszawa, 1999. S. 522 544.

-
. .
« » (, ) - ,

. , , , , , , . , , . , , . , , . , . . . . [, 1983] - : . . . [ 2003], , . , . , , , ( ). , - . - , , , , - . (. . . - [ 2000]). : -, . : 1) ; 2) ; 3) . , , , . , , . , , , , . : 1. . 2. . 3. : ) ; ) , ,

243

- , . : 1. . . , . . . «: » (., 2001) , , , , , . 2. . , , . , . . . . « , » (., 1979) , , . 3. . . , . . , . ,

. . « » (., 1991) , . . 4. . . , . . « » (., 1978) . . . « » (., 1984) , , , , . , , , , .

. ., . . . . ., 1983. . . . ., 2003. // . 2000. 2.

, ,
. .
. . (, ) , - , , ,

. , - « », - . , , . 1. , , . 1.1. , , , - , , , - , , , . 1.2. , , , . 1.3. . , , ( , ). 2. - , , 2008 . ( . , ). 2.1. « » « , » [ 2004: 269]. . 2.2. , , , , (, ( ), -, , , .). , . 2.3. , . , , . . «» () () [ 2004: 59]. 2008 ., , , , . . 3. , , . 3.1. «» : , , (. ); (. ), (. ). 3.2. : - : (« », « », « »); - (« »); - («», « », «»); - - (, 20, 29). 3.3. . , «» -

244

: , , , « », « »; «» « » . . 3.4. ( , , , ; ; ; ). « » [ 2007]. . , , , . 4. . , ( ). 4.1. , , , . . (), ( ), - , ( . , , ), ( . ). 5. , . , , , , , . , -

() (, . .). 6. , , , « », . , , . . «» , , . , , , .

. . // http://genhis.philol.msu.ru/article_262.shtml. 0 8 .1 2 .2 0 0 7 . . . . ., 2004.

. 14.04.2008 . 23.04.2008 . 25.04.2008 . 14. 07.04.2008 . 16. 21.04.2008 . 17. 28.04.2008 http://www.kaldata.com/forums/. http://forum.segabg.com.

-
. .
. . (, )

( ) . (« ») (« ») . . (. . ) . . - , , . , 1) 2) . . - , 3) ( - / - , ), 4) -

( , ), 5) ( , -), 6) - . , . . . : , , , - , . . - . - . , , , : , , , , , , , , , , . ., . .

245

s v i j e a ( )
.
(, ) , , svijea, ,

. svijea (). . , , , . 1. svijea () . , -, ( , ) uspravan (ravan) kao svijea; hodati (ii, kretati se i sl.) kao svijea; pasti kao svijea; ukipiti se (stajati) kao svijea; traziti svijeom koga, sto; drzati svijeu komu; prodati / prodavati (podvaliti / podvaljivati) rog za svijeu komu dogorijeva (gasi se) cija svijea. 2. , , (uspravan (ravan) kao svijea; hodati (ii, kretati se i sl.) kao svijea) , , (ukipiti se (stajati) kao svijea). pasti kao svijea , , , , , ( , , ). 2.1. uspravan (ravan) kao svijea ( ): raven kot sveca prav kao jablan (bor, svea) () (, i) () prosty (wyprostowany) jak wieca runy kaz (jako) swca (swcka) rovnÙ jako svÌce (svÌcka) rovnÙ ako svieca (struna) 2.2. : stati kot sveca <> <> / stÀt jako svÌce (svÌcka) stÀ ako svieca (sviecka) 3. . 3.1. traziti svijeom koga, sto , , , ; . , , , : « ». ( - ). iskati z lucjo , iskati s sveco takve treba sveom traziti () <> , , i (, ) i ( ) [ , . .], () ( , , ) ani s lampÀsom (so svieckou) nenÀjdes niekoho, nieco 3.2. drzati svijeu komu , . . , - . , , , - , '. . drzati sveco drzati sveu kome swcu derze nkomu, nchtÑ nkomu swcu derzi 3.3. prodati / prodavati (podvaliti / podvaljivati) rog za svijeu komu / , / '. , . . , (), (). 4. dogorijeva (gasi se) cija svijea , '. : (, ) <> (, ) <> . , , . 5. , . (prodati / prodavati (podvaliti / podvaljivati) rog za svijeu komu), , (traziti svijeom koga, sto). drzati svijeu komu, , . , , . , , : , . dogorijeva (gasi se) cija svijea, .

. ., . ., . . . - . ., 2005. , , . . ., 2003. Chevalier Jean, Gheerbrant Alain Rjecnik simbola. Zagreb, 1989. Colin Didier Rjecnik simbola, mitova i legendi. Zagreb, 2004. Fink Arsovski Zeljka. Poredbena frazeologija: pogled izvana i iznutra. Zagreb, 2002. Fink Arsovski Zeljka i sur. Hrvatsko-slavenski rjecnik poredbenih frazema. Zagreb, 2006. Menac, Antica, Fink Arsovski, Zeljka, Venturin, Radomir Hrvatski frazeoloski rjecnik. Zagreb, 2003. Opi religijski leksikon. Zagreb, 2002.

246

( )
. .
. . (, )

, , . , 130 , XVIII . , . (), , , (), ( '). : ) , (); ) , (); ) ( '); ) ( ' ); ) (). () () . . . , . , , ? . ) (, ), ) (), , ) , (, ), )

(). « » . , , ( , XVIII XIX .). - (). - , , : , , : , , , , . : ) , , (); ) , , (); ) , , (); ) , , ( ', '). , , .

« »
. .
. . . (, )

. « », . XIII (2003) XIV (2008) « » (., 2008). 24 2 , : . . . , . , . , . , . . , 2 -: , 3 2- : , , , . 13 , (, ), . . . . ( ), . . (, ). 10 - . . « » 11 , . « » : « » ( ) « » ( ). « »; , : . . , . . , . . , . . , . . , . . ( ), . . , . . . « » XXXXI . , , .

247

, . , . . . . , . « » ( I: « ») [, , 2005], « » ( - . . .). , , , , . « », , , « ». , « » ; , . : «... : ( ), , , ».

, , , , , , , , , . , , . , . « » [- ... 1992, 1997, 2000, 2001], . , . , , . , , . , , , , .

- / . , . ... . I: . , 1992; . II: . 1997; . III: . 2000. . IV: . 2001. . V: . 2001. . VI: . 2001. ., ., . . , 2005.

78
. .
« » (, ) , ,

. 78- ( ). (, , ) . , . . (104 .: 52 52 78 ) . [ (, , ) - «».] . 102: 11; 8; 5; , , 4; , , , , , , , , , 2; , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , «», , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , 1. , . 27 , 102 . . 32; 12; 9; 8; 6; , 4; 3; , , , , 2; , , , , , , , , , , , , , 1. , . . , , . () . , ( ):

248

(31,3%): 32 ( 32 ). (45,1%): 12; 9; 8; 6; , 4; 3 ( 46 ). (9,8%): , , , , 2 ( 10 ). (13,7%): , , , , , , , , , , , , , 1 ( 14 ). , (32 ), 78 , . . , , ( 12 ; 4; 3) ( : 4; 1; 1; 1; 1; 1. 9 ). , , (8 ); (6 ); (4 ).

: , , , , ( 10 ). , . , . 34 ( 102 ). 78 . , . , , (45,1%), (31,3%). ( 14 10 ), (13,7% 9,8%). , 78 (24 ). ( , ). , , , 78 .

. .
(, ) , ,

. - liczy rachowa, , . , . , . - . - , : . . - ', . '; . liczy ' -', wyrachowanie '. «» . , . liczy, rachowa. ( *cit-), . , . liczy rachowa ( , ) . , . , : ) / , ( «» ); ) () / , ; ) , ) , (, ); ) , , , , (. . . '). «» : ., , . . . przeliczy si , ' / : , ; . -. -. () ': , . , , . ) . , , , , , ( ): . . . ', . wyliczy : , , , ' . . ) . .

249

( ), , . , , : . . . - , . .', . , , '; . porachowa si z kim , . .' ( ), : . . lekko liczc , , ', zarachowa ; , '. ) / () . , , , : . . . , - () '. «» , : . ) . . () (. . . -

, , -.'; . wyrachowa , '; '), , , , .: . . . / -. '. , : . . . . liczy -. ', . . -. -.' . liczy si . ) . . ( : . . -. '). . () , : . . . , -., -. ', . -. , -. ', . -. , '.

(. . Þ)
. .
. . . (, ) , ,

. Þ '. , . , , Þ ' [ 1965, 2: 88]. ( ): 1) ' ' (. , . È, . , .-. , . prchaj (. *prchot) .-. *pers- ', ', ' [ 1994, 2: 25], . . prh , ', . ( ), . prsla , ', .-. fors ', .-. prsant- , ' [ 2003, 3: 247 2 4 8 ] ); 2) ' ': . À, . lup, . lupie (. *lup) *loup- - ', . . lap , , ', .-. lopa- , ' [ ... 19742008, . 16: 186] ; 3) ' ': . . [ ... 19501965, . 9: 1412], . . [ 1976: 96] . *plt ( .-. ) '; 4) ' , ': . . Ñ [ 1995, . 2: 752] . . ' (. . forfora ' . frfur, -ris ' [Prati 1951: 447]). , , Þ, «» [ 19622004, 3: 447]. . . *liti, *ljati (*lj ) *loja j (Ð *moja). *liti , [ 1972: 154]. , ()' : , . . ' [ 19942005, 3: 131], . zali, zalewa , ' [Karlowicz, Kryski, Niedwiedzk 19001927, 8: 145146], .-. prÐliti ' [Rjecnik hrvatskoga... 18801976, 52: 344]. , -, , *liti - ' '. . Þ *liti , -.' . . Ñ ' [ypaci i 19821987, 3: 10] (. Ñ), (. *lajno, , *lojno [ ... 19742008, 14: 2223]). *liti ' , , . . . , ' [ ... 19742008, 14: 2223]. . . Ñ ' [ i 1975: 79], ' [ i 1975: 79] . . Ñ 1015 , ' [... 19811991, 9: 47], , -, ', ' ' (., , . . ' ' [ ... 20012005, 1: 156]). , -, ' *liti - . -

250

/ . . . . . ., 19942005. . .; ., 1950 1965. ypaci i / : . . Kii, . . , I. . i, . . , . . . Mi, 19821987. . / . . . 4- ., . ., 2003. . . - . ., 1994. / . . . (. 131), . . (. 32). ., 19742008. / . . . . . , 19811991. Karlowicz J., Kryski A., Niedwiedzk W.. Slownik jzyka polskiego. Warszawa, 19001927 (= 19521953). Prati A. Vocabolario etimologico Italiano. Torino, 1951. Rjecnik hrvatskoga ili srpskoga jezika / Na svijet izdaje Jugoslavenska akademija znanosti in umjetnosti. Zagreb, 18801976.

. , - .

/ . . , . , . , . . , 19622004. . . // Slawische Wortstudien. Sammelband des internationalen Symposiums zur etymologischen und historischen Erforschung des slawischen Wortschatzes. Leipzig, 1972. Bautzen, 1975. C. 148162. . . , // j. . 2. , 1965. . . . 4- ., . ., 1995. i / . . . ii, . . i. i, 1975. / . . . . , 1976. / . . . . , 20012005.

« XX »
. .
. . . (, ) , , ,

. « XX » . , . , , . (., , , , ). , , , « » ( . [ ... 2003). , , , . . . - , . , . ( , , ) . , . « XX » (), . . . [ XX 2001, 2003, 2008]. , , . . . , «» XX , , . , . «» XX , . . , . , . , . , . , . , . , . , . , . . , ( , , , , , , ). , . . . , I 11 ( ). . , , . , , . , : 1874 . ( ), 1964 ( ). . , , 18901920- . ( , « », ). ( ), , , ( ; -, ! ). , ; («») ( ) . . , , . , , , , , . , . , , . , , ' ( «-»), . ' (. :

251

, , , ), . ' ( : ). , . . , : , , , .; : . , : (. . ). «» ( , ). ( , , ), - (, ), , .

. (): (), (), () . , , «» . , « XX », , .

XIXXX : / . . . , . . , . . . ., 2003. XX / . . . (. .), . . (. .), . . , . . , . . , . . , . . . . I. ., 2001. . II. ., 2003. . III. ., 2008.

I
. .
(, )

.
. (, ) ,

. I , , . , , . ( 1000 , 20072008 .) , . , , . 1. , , . 2. , (., , ) (. . .: starÀ struktura, ty konzervo, ZamÀvali jsme Bedichem .). 3. I , : ( ) . , . , , , : ) , ) , ) . 4. . , , I sysifovskÀ prÀce = , pekrocit Rubikon = . , , , . 5. - . , 35% . 35% , , , (., .: bÌlÀ vrÀna; zbrojen po zuby; () (zpÌvat) starou pÌsnicku; modrÀ krev .). ( 20% ), . ., ., / : M se to nezdÀ. MyslÌm, ze si to Jana vymyslela. Je to celÈ totiztak trosku pitazenÈ za vlasy , 1000- . - - ( 15% ). ., .: spanlskÀ vesnice ( ); koupit zajÌce v pytli ( ); / hurÑnskÙ smÌch ( ). 5% , , . ( 25%) . , , . 1. , de facto, de iure, a priori, a posteriori . .: Genetika vyvolÀvÀ a priori a jest vÌce a posteriori adu etickÙch otÀzek. , , , , . ( : alma mater, idea fixa, tabula rasa). 2. ,

252

par excellence, a propos, faux pas, enfant terrible, raison d'etre . .: Nedlej si s tÌm hlavu, bylo to jen takovÈ nemilÈ faux pas. . 3. , , . , , fair play, happy end, poker-faced, last but not least, take it easy . .: Opravdu nemÀm rÀd happy end kadÈho pÌbhu z jeho knih.

. ., .: (. hot line), (. hot money), (. black money), (. blue stocking), . I , , , : . - , , , .

D e s k r i p t Ì v n a a n o r ma t Ì v n a d i me n z i a S l o v n Ì k a s Ç c a s n È h o s l o v e n s k È h o j a z y k a
. / A. JarosovÀ
, (, ) , , ,

. « ». - , . 0. SlovnÌk sÇcasnÈho slovenskÈho jazyka (SSSJ), ktorÈho prvÙ zvÄzok (AG) vysiel v roku 2006, je slovnÌk vÙkladovÙ (poskytujÇci vÙklady slov na zÀklade najnovsÌch teoretickÙch poznatkov z oblasti lexikÀlnej sÈmantiky), slovnÌk dokladovÙ (dokumentujÇci status slova ako recovej jednotky, ako sÇcasti autentickÙch prehovorov a textov) a slovnÌk deskriptÌvnopreskriptÌvny (dÒsledne reflektujÇci vÙsledky skÇmania sirokej materiÀlovej zÀkladne a sÇcasne poskytujÇci kvalifikovanÙ nÀzor na lexikÀlne jednotky z hadiska vÙstavby kultivovanÈho prejavu). SSSJ vznikÀ v urcitom externom a internom jazykovom kontexte. Medzi mimojazykovÈ faktory premietajÇce sa dominantne do vonkajsieho lingvistickÈho kontextu slovenciny, a teda aj do spracovania lexikÀlneho materiÀlu v slovnÌku, patrÌ integrÀcia Slovenska do Eç a informatizÀcia spolocnosti. Medzi internÈ lingvistickÈ faktory patrÌ domÀca lexikografickÀ teÑria a prax. 1. Slovensko je konfrontovanÈ s pozÌciou anglictiny ako medzinÀrodnÈho dorozumievacieho jazyka (v rÀmci globalizÀcie) a sÇcasne ako «vehikulÀrneho» jazyka EurÑpskej Çnie (v rÀmci eurÑpskej integrÀcie). Tento faktor spÒsobuje prÌliv anglicizmov nielen do Çzko odbornej prÌrodovednej a technickej sfÈry, ale do takÙch oblastÌ, z ktorÙch ahko prenikÀ aj k sirsiemu pouzÌvateovi: sport, elektronickÀ komunikÀcia, informatika, umenie najmÄ hudba, financie, cestovnÙ ruch. Slovencina sa musÌ vyrovnÀva s problÈmom ekvivalentÀcie a adaptÀcie anglickÙch pomenovanÌ. 2. InformatizÀcia spolocnosti mÀ urcitÈ dÒsledky aj v oblasti lexikografickej prÀce. ZnamenÀ prechod od pÒvodnej schÈmy text (kartotÈka) lexikograf slovnÌk k novej schÈme text (kartotÈka + korpus + internet) lexikograf + «pocÌtac» slovnÌk. 3. K internÙm jazykovÙm kontextom patrÌ, ze SSSJ vznikÀ v rÀmci urcitej domÀcej lingvistickej a lexikografickej tradÌcie. LexikografickÀ tradÌcia mÒze obsahova napr. tieto aspekty: (a) tradÌcia vÙkladovÈho slovnÌka predovsetkÙm ako preskriptÌvneho diela, (b) ocakÀvania verejnosti, (c) zjednodusenÈ prezentovanie slovnÌkovÈho materiÀlu vyplÙvajÇce z intencie lexikografov, (d) zjednodusenÈ interpretÀcie pouzÌvateov vyplÙvajÇce z nÌzkej lexikografickej kultÇry. V bode (d) mÒze Ìs o dve moznosti: (1) priamociare uplatovanie systÈmovÈho hadiska a doktrinÀlny charakter teoretickÈho prÌstupu (trvanie na jednej z teoreticky moznÙch interpretÀciÌ) alebo (2) priamociare uprednostovanie hadiska frekvencie vÙskytu (nekritickÙ prÌstup k zdrojom a ignorovanie ich limitov) 4. K internÙm lingvistickÙm kontextom patrÌ aj fakt, ze SSSJ sa opiera o urcitÇ teoreticko-metodologickÇ platformu, z pozÌcie ktorej chce svoju deskriptÌvno-preskriptÌvnu funkciu plni. TÀto platforma predpokladÀ vypracovanie modelu vÙznamu a vypracovanie zÀkladnÙch postulÀtov kodifikacnÈho postoja. 4.1. Do modelu vÙznamu sa premietli sÇcasnÈ teÑrie lexikÀlnej sÈmantiky ovplyvnenÈ komunikacno-pragmatickÙm nazeranÌm na jazykovÈ javy a niektorÙmi postulÀtmi kognitÌvnej a korpusovej lingvistiky. Z oblasti kognitÌvnej lingvistiky je to chÀpanie vÙznamu ako sÇcasti poznania a poznÀvania kognÌcie, relativizÀcia hranÌc medzi jazykovÙm a mimojazykovÙm, koncept naivnÈho obrazu sveta a koncept prototypu. Z oblasti korpusovej lingvistiky je nÀm blÌzke chÀpanie jazyka ako kontinua, pokus o jeho uchopenie pomocou statistickÙch nÀstrojov a dÒraz na slovnÈ spojenie. VÙklad slov sa teda viac ako doteraz opiera o model vÙznamu slova ako potenciÀlneho komplexu poznatkov o oznacovanej entite alebo situÀcii, ako aj komplexu hodnotenÌ, postojov a konotÀciÌ prezentovanÙch vo vedomÌ beznÈho clena jazykovÈho spolocenstva. PotenciÀlnu, variantnÇ a vÀgnu povahu vÙznamu dokumentujÇ vÙsledky analÙzy korpusovÈho materiÀlu. Na konkrÈtnych prÌkladoch ukÀzeme, ako je tÀto skutocnos zachytenÀ v struktÇre slovnÌkovÈho hesla. 4.2. Mnozstvo materiÀlu zhromazdenÈho v korpuse / internete a novÈ teoretickÈ prÀce v oblasti jazykovej kultÇry nÀm umozujÇ po novom pristupova k otÀzkam jazykovej normy. OdchÙlky od kodifikovanej normy nevysvetujeme len v termÌnoch neÇstrojnosti a nesprÀvnosti, ale rÀtame aj s komunikacnÙm zÀmerom nositea jazyka. Vhodnos pouzitÙch jazykovÙch prostriedkov sa usilujeme posudzova nie z hadiska simplifikovane chÀpanej systÈmovosti, ale z hadiska ustÀlenosti / zauzÌvanosti jazykovÈho prostriedku a z jeho schopnosti plni komunikacnÇ funkciu. DÒlezitÙm faktorom posudzovania je spoznanie postojov pouzÌvateov jazyka. V prÌspevku alej ukÀzeme na konkrÈtnych prÌkladoch, ako sa v SSSJ reflektuje proces preberania cudzÌch slov, proces determinologizÀcie odbornÙch pomenovanÌ, ako sa reflektuje zmena v pragmatickom komponente slov a ako sa optimalizuje gramatickÙ aparÀt s ohadom na rozsiahly dokladovÙ materiÀl, ktorÈho analÙza niekedy nepotvrdzuje riesenia prezentovanÈ v doterajsÌch kodifikacnÙch prÌruckÀch. Pri spracovanÌ pragmatickÈho komponentu slovnÌk vo viacerÙch prÌpadoch prinÀsa zmenenÈ hodnotenie stÙlovej a normatÌvnej prÌznakovosti slov, ktorÈ vyplynulo z Çsilia o adekvÀtnejsie zachytenie sÇcasnÈho stavu ako vÙsledku dynamickÈho vÙvinu nÀsho jazyka. Ako prostriedok hodnotenia lexikÀlnych jednotiek v tejto oblasti sa v slovnÌku uplatuje pojem funkcnÙ kvalifikÀtor, vymedzovanÙ ako vÙsledok vzÀjomnÈho spolupÒsobenia troch typov noriem jazykovÙch (systÈmovÙch), komunikacnÙch a stÙlovÙch. Pri optimalizÀciu gramatickej charakteristiky substantÌv autori sledujÇ castos vÙskytu skÇmanÙch tvarov v textoch a pÒsobenie (synergickÈ alebo protichodnÈ) relevantnÙch jazykovÙch faktorov sÈmantickÈho, gramatickÈho, derivacnÈho, ortoepickÈho a alsÌch. PredlozenÈ nÀvrhy vytvÀrajÇ priestor na diskusiu.

253

H i s t o r i z my a a r c h a i z my v s Ç c a s n e j s p i s o v n e j s l o v e n c i n e
P. KarpinskÙ
FilozofickÀ fakulta Presovskej univerzity v Presove (Presov, SlovenskÀ republika) Historizmy, archaizmy, literÀrne texty

SpisovnÙ jazyk predstavuje Çtvar, respektÌve systÈm vyznacujÇci sa vlastnosou pruznej stability. To znamenÀ, ze hoci je kodifikovanÙ a normovanÙ, nie je nemennÙ. Naopak, od svojho vzniku je v neustÀlom vÙvine. Pravdepodobne najmarkantnejsie sa tÀto dynamika jazyka prejavuje v slovnej zÀsobe. Napriek tomu, ze zmeny v jazyku nepredstavujÇ okamzitÙ, krÀtkodobÙ proces, ale v niektorÙch prÌpadoch ide o proces zdhavÙ, prebiehajÇci desarocia, ba i storocia, jeho vÙsledky sÇ zrejmÈ a vemi vÙrazne ovplyvujÇ charakter sÇcasnÈho spisovnÈho jazyka. Azda najzretenejsie sa proces zmien dotÙka zanikania slov, resp. ich vytlÀcania na perifÈriu slovnej zÀsoby z dÒvodu historickej prÌznakovosti. K takÙmto posunom v rÀmci lexiky konkrÈtneho jazyka mÒze dochÀdza naprÌklad na zÀklade zovseobecnenia myslenia, eliminovanÌm nepodstatnÙch rozlisovacÌch znakov pomenÇvanÈho predmetu, alej v prÌpadoch, ak je slovo nahradenÈ viac-menej vÙstiznejsÌm vÙrazom, ak sa v sÇcasnom jazyku na pomenovanie konkrÈtnej reÀlie uz nevyskytujÇ vÙstiznÈ jednoslovnÈ vÙrazy, prÌpadne v situÀcii, ak dochÀdza k zÀniku reÀlie, ktorÇ danÈ slovo pomenÇvalo. Medzi slovami, ktorÈ zanikli, prÌpadne sÇ v procese zÀniku, resp. systÈmom jazyka sÇ vysÇvanÈ na perifÈriu slovnej zÀsoby, sa vsak vyskytujÇ istÈ rozdiely. V kontexte sÇcasnej spisovnej slovenciny a v nadvÄznosti na starsie teÑrie mÒzeme zastaralÈ a zastarÀvajÇce slovÀ rozdeli do kategÑrie archaizmov a historizmov. Archaizmy chÀpeme ako slovÀ, ktorÈ sa prestali aktÌvne pouzÌva a presli do pasÌvneho slovnÌka, pretoze sa na oznacenie tÙch istÙch vecÌ a pojmov zacali namiesto nich pouzÌva novsie slovÀ, ale s tÙmi istÙmi vÙznamami, a to s cieom vyjadri ich vÙznamy primeranejsÌm spÒsobom ako

ustupujÇce slovÀ. Historizmy sÇ zasa slovÀ, ktorÈ sa prestali aktÌvne pouzÌva a presli do pasÌvneho slovnÌka, lebo sÇ pomenovaniami takÙch pojmov a javov, ktorÈ sa prestali pouzÌva a zanikli v nasom zivote. V oboch prÌpadoch, ci uz ide o archaizmy alebo o historizmy, sa spomÌnanÈ slovÀ stÀvajÇ sÇcasou tzv. pasÌvnej slovnej zÀsoby a mnohokrÀt sÇ pre beznÈho pouzÌvatea jazyka nezrozumitenÈ alebo nejasnÈ. HistorickÈ posuny a zmeny v rÀmci jazyka sa azda najvÙraznejsie prejavujÇ v starsÌch pÌsanÙch textoch, ktorÈ sa dostÀvajÇ do konfrontÀcie so sÇcasnÙm jazykom. Napriek tomu, ze z obdobia od 16. storocia sa v archÌvoch zachovalo mnozstvo administratÌvnych, ale aj odbornÙch textov, sÇcasnÙ recipient prichÀdza do kontaktu takmer vÙlucne iba s literÀrnymi textami. Preto sa v nasom prÌspevku chceme zamera na jazykovÈ zmeny vyskytujÇce sa v jednotlivÙch vydaniach DobsinskÈho zbierky SlovenskÙch udovÙch rozprÀvok. ZÀkladnÙm dÒvodom, pre ktorÙ k tÙmto zmenÀm dochÀdza, je intencnÀ orientÀcia skÇmanÙch textov na detskÈho recipienta, ktorÙ je zvlÀs citlivÙ na vÙskyt nezrozumitenÙch tvarov a slov. Editori a redaktori jednotlivÙch vydanÌ sa snazia tieto zastarenÈ a preto nejasnÈ tvary substituova novsÌmi, resp. ich vysvetova v slovnÌckoch umiestnenÙch na konci knihy. Pocet slov uvedenÙch v tÙchto slovnÌckoch sa v skÇmanÙch vydaniach pohyboval od 77 az po 210, no poda nÀsho nÀzoru sa v analyzovanÙch textoch nachÀdza ovea viac slov, ktorÈ mÒzu by sÇcasnÈmu mladÈmu citateovi nezrozumitenÈ. V nasej stÇdii sa preto zameriame nielen na opis tÙchto zmien s ich zdÒvodnenÌm, ale pokÇsime sa tiez u detskÙch citateov zmapova Çrove poznania a pochopenia niektorÙch archaizmov a historizmov, ktorÈ sa v skÇmanÙch textoch vyskytujÇ.

I n t e r n a c i o n a l i z my w h o r n j o s e r b s k e j s p i s o w n e j r c i p i t o mn o s e H o r n j o s e r b s i n a w i n t e r n e t n y c h f o r u ma c h
A. Pohoncowa
Serbski institut (Budysin / Bautzen, ) Spisowna hornjoserbsina, internacionalizmy, slownik noweje leksiki

. «- » (2006). We wsitkich slowjanskich spisownych rcach hodi so kÑnc 20. a spocatk 21. ltstotka zesylnjenje tendency k internacionalizowanju zwsi. Tuz njediwa, zo pedleza we wobluku slowjanskich rcow mjeztym tÑjsto analyzow tutoho rcneho zjawa, kotrez so z konkretnej slowjanskej rcu zabraja abo wjacore slowjanske rce pirunuja. Napadnje, zo so w komparatiwnje wusmrjenych dlach serbsina zdla njewobkedbuje resp. samo wuraznje wuwostaji jeje wosebiteho polozenja dla. Bjezdwla skutkuje pak tez w hornjoserbsinje wotpowdna tendenca. Pijimanje internacionalizmow wopisuje so samo jako jedyn z najwaznisich typow wobohaenja moderneho hornjoserbskeho spisownorcneho slowosklada. Mjesinoweho statusa serbsiny dla zabjerje pak serbsina w pirunowanju z druhimi slowjanskimi rcemi wosebite mstno. Na zaklade «Nmsko-hornjoserbskeho slownika noweje leksiki» (Budysin 2006) podawa so pehlad wo ortografiskim a morfologiskim adaptowanju mjezynarodneje leksiki (pi wosebitym wobkedbowanju anglicizmow) a pepytuje so, hac hoda so w poslednimaj ltdesatkomaj w tutym nastupanju zmny wobkedbowa. Nimo toho zabra so referentka ze zwjazujomnosu interleksemow z indigenymi serbskimi afiksami.

Pr e d l o z k y d o a k v s i r s o m s l o v a n s k o m k o n t e x t e /
M. VojtekovÀ
(, ) , , , ,

. . . , . Na zÀklade funkcnÈho kritÈria, ktorÈ zohaduje stupe viazanosti na meno a stupe abstraktnosti vÙznamu, mozno predlozky do a k v zÀpadoslovanskÙch a vÙchodoslovanskÙch jazykoch zaradi k podskupine prvotnÙch predloziek. ZnamenÀ

254

to, ze obe predlozky sa dnes v tÙchto jazykoch pouzÌvajÇ vÙlucne v predlozkovej funkcii, vyskytujÇ sa iba s vÙznamom predloziek a iba v spojenÌ s nepriamym pÀdom substantÌva alebo jeho ekvivalentu, pricom je pre ne typickÀ mnohovÙznamovos a vseobecnos vÙznamu. NajspoahlivejsÌm ukazovateom toho, ci sa v sÇcasnosti danÀ lexÈma pouzÌva len vo funkcii predlozky alebo aj v inej funkcii (najcastejsie prÌslovkovej), sÇ vÙkladovÈ slovnÌky jednotlivÙch slovanskÙch jazykov, ktorÈ majÇ normatÌvnu povahu. Predlozky do a k sÇ zÀrove etymologickÈ (pÒvodnÈ, vlastnÈ) predlozky, t. j. boli predlozkami uz v predpÌsomnom obdobÌ slovanskÙch jazykov. PÒvod tÙchto predloziek spadÀ do praslovanskÈho obdobia. JednoslabicnÀ predlozka do predpokladÀ praslovanskÙ tvar *do. V zÀpadoslovanskÙch jazykoch (slovencina, cestina, postina, hornÀ luzickÀ srbcina) a v dvoch vÙchodoslovanskÙch jazykoch (rustina, ukrajincina) si zachovÀva totoznÇ podobu do (o), len v bielorustine mÀ podobu da (a), a to v dÒsledku akania a fonetickÈho pravopisnÈho princÌpu. Pre predlozku k v spomÌnanÙch slovanskÙch jazykoch sa predpokladÀ praslovanskÙ tvar *k(n) s koncovÙm konsonantom. V dÒsledku zÀkona otvorenÙch slabÌk koncovÀ spoluhlÀska v uvedenÙch predlozkÀch zanikala, ke stÀla pred slovom, ktorÈ sa zacÌnalo na spoluhlÀsku: *kn zen > k zen. Pred tvarmi zÀmena tretej osoby *j, *ja, *je sa -n zachovÀvalo, presÇvalo sa vsak k samohlÀske v nasledujÇcom slove, pricom bolo zmÄkcenÈ pomocou j-, napr. *kn jemu > k n'emu [Stec 1997: 171]. ZÀmennÙ kme na n´- sa neskÒr abstrahoval a zacal sa pouzÌva aj po predlozkÀch, ktorÈ sa pÒvodne na -n nekoncili, napr. do n'ego, na n', ot n'ego. Tento jav je vseobecnoslovanskÙ. Po zÀniku alebo presunutÌ spoluhlÀsky -n jer zostÀvajÇci na konci predlozky zanikal alebo vokalizoval sa poda tzv. HavlÌkovho pravidla. Predlozka k sa v zÀkladnom neslabicnom tvare vyskytuje v spisovnej slovencine, cestine, hornej luzickej srbcine, rustine a bielorustine. V podobe ku, ktorÀ je zÀkladnÙm a jedinÙm tvarom tejto predlozky sa vyskytuje v spisovnej postine. OsobitnÀ situÀcia je v spisovnej ukrajincine, kde praslovanskÀ predlozka *k(n) nemÀ formÀlne pokracovanie. V ukrajinskom jazyku sa vsak kedysi nachÀdzala, pricom mala podobu k / ik. Toto striedanie vysvetuje KopecnÙ analÑgiou so z / iz. Postupne vsak vymizla, formÀlne ju nahradila predlozka do, ktorÀ prevzala aj jej vÙznamy. Poda miznÇcej predlozky k / ik nadobudla synonymnÀ predlozka do taktiez podobu d / id, pricom prevzala aj datÌvnu vÄzbu [KopecnÙ 1964: 103, 161]. Pre porovnanie sÇ zaujÌmavÈ aj vokalizovanÈ tvary predlozky k. VÙlucne vokalizovanÇ podobu mÀ tÀto predlozka v spisovnej postine. V ostatnÙch analyzovanÙch jazykoch nadobÇda sekundÀrnu vokalizovanÇ podobu len v istÙch postaveniach, v zÀvislosti od nasledujÇceho zvukovÈho okolia. Uprednostovanie vokalizovanej alebo nevokalizovanej podoby v istÙch typoch kontextov bezprostredne sÇvisÌ s typologickÙmi charakteristikami jazykov. Pre krajnÙ konsonantickÙ typ jazykov (rustina, bielorustina, ukrajincina, hornÀ luzickÀ srbcina, postina) je prÌznacnÙ nizsÌ stupe vokalizÀcie predloziek a vyssia tolerancia k spoluhlÀskovÙm skupinÀm. Pre prechodnÙ typ jazykov (slovencina, cestina) je charakteristickÀ vyssia miera vokalizÀcie a odstraovanie spoluhlÀskovÙch skupÌn. Potvrdilo sa nÀm to pri vÙskume vokalizÀcie predloziek v spisovnej ukrajincine, slovencine a postine (porov. [VojtekovÀ 2007]. Z vÙskumu vokalizovanÙch tvarov predloziek v, nad, pod, od, pred, bez, cez, z, s (v prÌslusnej podobe v jednotlivÙch jazykoch) nÀm navyse vyplynulo, ze vokÀly, ktorÈ tvoria ich vokalizovanÈ podoby, sa vzdy zhodujÇ s jerovÙmi striednicami. VokalizovanÙ tvar predlozky k v casti slovanskÙch jazykov taktiez zachovÀva vokÀl, ktorÙ je pravidelnou striednicou za praslovanskÙ tvrdÙ jer. KonkrÈtne ide o cestinu (ke), hornÇ luzickÇ srbcinu (ke), rustinu (o), bielorustinu ( po sekundÀrnej zmene). V slovencine a postine mÀ tÀto predlozka podobu ku (v postine vÙlucne vokalizovanÙ tvar), kde vokÀl u nekoresponduje s jerovÙmi striednicami v tÙchto jazykoch. PÒvod tohto vokÀlu objasuje v «Historickej gramatike poskÈho jazyka» S. Rospond [Rospond 1971: 75]. TvrdÌ, ze vokÀl u sa k uvedenej predlozke dostal z datÌvu podstatnÙch mien, s ktorÙm sa predlozka k vzdy spÀjala. O prieniku tohto vokÀlu k predlozke rozhodla dominancia prÌpony -u v datÌve singulÀru podstatnÙch mien muzskÈho a strednÈho rodu. RovnakÈ vysvetlenie podÀva aj F. KopecnÙ

[KopecnÙ 1973: 100]. S. Rospond hovorÌ v sÇvislosti s tÙmto javom o tzv. morfologickej atrakcii. Ojedinele je podoba ku prÌtomnÀ aj v cestine, a to v ustÀlenÙch spojeniach (pred slovom zacÌnajÇcim obojpernÙm p): ku podivu (aj spolu: kupodivu), ku pomoci, ku prospchu, ku Praze, ku pÌkladu a pri cÌtanÌ matematickÙch vÙrazov À ku bÈ. V alsej casti prÌspevku sa obmedzÌme na porovnanie vyjadrovania priestorovÈho (smerovÈho / miestneho) a casovÈho vÙznamu predloziek do a k v spisovnej slovencine, postine a rustine. PriestorovÙ a casovÙ vÙznam patria k tzv. kontextovÙm vÙznamom. Tento typ vÙznamov vychÀdza zo skutocnosti, ze predlozky sÇ synsÈmantickÈ slovÀ, ktorÈ nadobÇdajÇ vÙznamy az v kontexte. KontextovÈ vÙznamy vznikajÇ sÇcinnosou viacerÙch ciniteov: predlozky, podradenÈho mena, pÀdovÈho vÙznamu podradenÈho mena, nadradenÈho slovesa, prÌvlastku (porov. [HorÀk 1976]. Predlozka do sa vo vsetkÙch troch analyzovanÙch jazykoch viaze s genitÌvom. V sÇcinnosti s alsÌmi zlozkami kontextu si v slovencine, postine aj rustine dobre zachovÀva vÙznam «priestorovej hranice» (siaha do kolien, dobehnÇ do konca / siga do kostek, dobiec do koca / , ) a vÙznam «casovej hranice» (osta do rÀna, spomÌna do smrti / do czasu do obiadu, by zimno do polowy czerwca / , ). V slovencine a postine vyjadruje taktiez smerovÙ vÙznam «dovnÇtra» (polozi do misy, zbehnÇ do pivnice / przej do drugiego pokoju, wklada do szuflady) a miestny vÙznam «dotyku, styku» vseobecne (obnÇ do nosa, udrie do hlavy / przyrosly do ust, uderza do glowy). V kazdom z analyzovanÙch jazykov vyjadruje tÀto predlozka este niekoko alsÌch vÙznamov. V slovencine je to smerovÙ vÙznam «na povrch» (skraba sa do svahu), vÙznam «casovÈho Çseku» (zodra do roka tri pÀry krpcov) a vÙznam «casovej frekvencie» (raz do roka). V postine je to neadresnÙ smerovÙ vÙznam «do blÌzkosti niekoho / niecoho (klania si do ziemi), pre ruskÇ predlozku je charakteristickÙ navyse vÙznam «casovÈho predchÀdzania» ( ). Predlozka k sa v slovencine, postine a rustine spÀja s datÌvom podstatnÙch mien a v postine predstavuje kniznÇ predlozku. Vo vsetkÙch troch jazykoch vyjadruje zhodne: neadresnÙ smerovÙ vÙznam «do blÌzkosti» niekoho / niecoho (nakloni sa k sudu, prejs k potoku / schyli ku nam posta, ruszy ku drzwiom / , ) a vÙznam casovej hranice (chÙli sa k veceru, blÌzi sa k poludniu / zbliza si ku kocowi / , ). V rustine vyjadruje navyse miestny vÙznam «dotyku, styku» vseobecne ( / ). Na zÀklade analÙzy vybranÙch predloziek mÒzeme konstatova, ze aj napriek spolocnÈmu pÒvodu slovanskÙch jazykov sa ich sÇcasnÙ stav vyznacuje mnohÙmi osobitosami, ktorÈ sÇ spÒsobenÈ divergentnÙm vÙvinom slovanskÙch jazykov. Pri predlozkÀch sa to prejavuje tak v rovine formy, ako aj obsahu.

LiteratÇra
/ . . . . e. ., 1998. Inny slownik jzyka polskiego. Tom 12 / Red. M. Bako. Wyd. I. Warszawa, 2000. KrÀtky slovnÌk slovenskÈho jazyka / Red. J. Kacala. 4. vyd. Bratislava, 2003. HorÀk E. MetodologickÈ a teoretickÈ vÙchodiskÀ opisu sÈmantiky slovenskÙch predloziek // SlovenskÀ rec. 1976. Roc. 41. C. 2. S. 85102. KopecnÙ F. ZÀkladnÌ vseslovanskÀ slovnÌ zÀsoba. Brno, 1964. KopecnÙ F. EtymologickÙ slovnÌk slovanskÙch jazyk. Slova gramatickÀ a zÀjmena. Svazek 1. Praha, 1973. Rospond S. Gramatyka historyczna jzyka polskiego. Wyd. I. Warszawa, 1971. S. 231, 333338. Stec M. Starosloviencina a cirkevnÀ slovancina. Presov, 1997. S. 170 171. VojtekovÀ M. VokalizÀcia predloziek v spisovnej slovencine a spisovnej ukrajincine v sirsom slovanskom kontexte // Slovensko ukrajinskÈ vzahy v oblasti histÑrie, kultÇry, jazyka a literatÇry. VedeckÙ zbornÌk MÇzea ukrajinskej kultÇry vo SvidnÌku. Zv. 24. SvidnÌk, 2007. S. 385394.

255

O d z w i e r c i e d l e n i e e t n i c z n o k u l t u r o w e j i j z y k o w e j t o s a mo c i S l o w i a n w w i e t l e t r a d y c y j n e j z o o n i mi i l u d o w e j i t e r mi n o l o g i i z o o n i mi c z n e j
S. Warchol
Uniwersytet Marii Curie-Sklodowskiej (Lublin, Polska) Slowianie, etnogeneza, zoonimia ludowa, tradycja, formanty zoonimiczne / , , , ,

1. Celem referatu jest przedstawienie w wietle tradycyjnej slowiaskiej zoonimii ludowej i terminologii zoonimicznej etnicznokulturowych i jzykowych zwizkÑw Slowian od czasÑw praslowiaskich do wspÑlczesnych. Podstaw materialow w tym zakresie stanowi opracowany przeze mnie i na bie co publikowany piciotomowy Slownik etymologicznomotywacyjny slowiaskiej zoonimii ludowej, tom I tego Slownika ukazal si w druku (Lublin 2007), za tom II, obejmujcy nazwy wlasne krÑw, bdzie opublikowany na pocztku 2009 roku. 2. W referacie chodzi przede wszystkim o wykazanie, e te niezwykle silne zwizki jzykowe i kulturowe, obrzdowe, wyznaniowe itp., jakie lczyly wspÑlnot slowiask w okresie przedchrzecijaskim, mimo pÑniejszego podzialu Slowian na trzy odlamy: poludniowy, wschodni i zachodni, w tradycyjnej zoonimii ludowej zachowaly si do chwili obecnej. Przetrwaly one przede wszystkim w terminologii zoonimicznej i zoonimii tych gatunkÑw zwierzt, glÑwnie krÑw, wolÑw, psÑw, tak e owiec i kÑz oraz kur i gsi, ktÑre od czasÑw pra-

slowiaskich do wspÑlczesnych s przez lud wiejski najbardziej cenione. wiadczy to rÑwnie o niezwykle silnym przywizaniu Slowian do hodowli zwierzt, ktÑre niejednokrotnie, w rÑ nych zwizkach rodowych, traktowano jak czlonkÑw rodziny. Okolicznoci te dowodz rÑwnie , e od pradziejÑw Slowianie zwizani byli glÑwnie z rolnictwem i pasterstwem, a wyjtkowo silne przywizanie ludu wiejskiego do ziemi i tradycji rodzinnej jest w rÑ nych krajach slowiaskich zachowane do dzi. 3. W wietle odpowiednio wybranych zoonimÑw, zarÑwno struktur prostych, jak te derywowanych, zwlaszcza z typowymi dla zoonimii gwarowej formantami z elementem -ch- / -sz-, -l-, -*nj- (--), -k-, -c-, pragniemy te wykaza, e etnogenez Slowian nale y wiza z obszarem wschodnim, czyli z dorzeczem rodkowego Dniepru i ewentualnie gÑrnego Donu, za wykreowanie si ludu praslowiaskiego jako okrelonej wspÑlnoty etniczno-jzykowej siga, wedlug chronologii wzgldnej, co najmniej V wieku przed n. e. W okresie tym od poludniowego wschodu z obszarem Praslowian ssiadowaly zapewne ludy pochodzenia indoiraskiego.